در‌طول حیات اجتماعی بشر خانواده کانون و مرکز رشد عواطف و احساسات بوده است. این کانون مقدس به‌دلیل اینکه سنگ بنای اول تشکیل اجتماع است، هر‌چه استحکام بیشتری داشته باشد، به استحکام بیشتر جامعه کمک می‌کند. مطابق با روایات اسلامی، محبوب‏ترین بنیان در اسلام خانواده است.[1] در میان محافل و پاتوق‌های اجتماعی، بی‌تردید خانواده چه برای همسران و چه برای فرزندان آرامش‌بخش‌ترین جمع انسانی است که می‌توان دربارۀ آن صحبت کرد. این کانون بیشتر از اینکه جنس خودخواهی داشته باشد، جنس دیگرخواهی دارد. در این محیط سرنوشت آینده و تک‌تک اعمال افراد به همدیگر گره خورده و از این جهت، روح ایثار در آن موج می‌زند.

یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌هایی که نقش مثبت خانواده را در سلامت روانی افراد عیان می‌سازد، در مواقعی است که فشار روانی ناشی از حوادث و رخداد‌های ناگوار بر فرد عارض می‌شود. خانواده با استفاده از عناصری همچون صمیمیت و مهر و صفا روابط افراد را به‌هم نزدیک می‌کند و اجازه نمی‌دهد فرد در این مواقع خودخوری کند؛ بلکه بستری را فراهم می‌آورد تا عضو خانواده هم‌دردی کرده و برای رفع مشکلاتش از قابلیت‌های اعضای دیگر سود برد‌. به‌تعبیر قرآن، کانون خانواده میثاق بزرگی است «وَ اَخَذْنَ مِنْکُم میِثاقاً غَلیِظاً»‌[2] که در آن، اعضا می‌توانند مشکلات را در کنار یکدیگر و با مشارکت و همکاری همدیگر حل کنند.[3]

مودت و رحمت از‌جمله عناصر اصلی یک خانواده به‌حساب می‌آید‌.[4] مودت در لغت به‌معناي محبت و دوست‌داشتن است و تفاوت مودت با محبت آن است که محبت در دوستي ناشي از ميل طبيعي يا از حکمت و انديشه به‌کار مي‌رود؛ اما مودت تنها در جايي به‌کار مي‌رود که دوست‌داشتن تنها از ميل طبيعي و درون انسان ناشي شود. به‌عبارت‌دیگر، روابط افراد با همدیگر صادقانه و دلسوزانه است و خیانتی در این روابط تصورشدنی نیست. خانواده محل انس اعضای آن با همدیگر است. محلی که با تأکید بر کرامت انسانی، رشد و تعالى شخصيت اعضا در آن یک هدف به‌شمار می‌رود؛ به‌همین‌دلیل، افق پیشِ روی فرد روشن و امید‌وار‌کننده است. ارتباط اعضاى خانواده در‌قالب‌های گفتار و رفتار و… موجب آرامش روانى اعضای آن خانواده و برتر از اعتكاف در مسجدالنبى دانسته شده است.[5] اگر خانواده به دلايلى همچون فقر، بى‏سوادى، ناآگاهى اجتماعى و اقتصادى و… قادر به انجام كاركردهاى خود نباشد، به‏ناچار اعضاى آن براى تأمين نيازهاى خود به خارج از خانواده توجه می‌کنند و در‌نتيجه، دچار مشكلات رفتارى، ارزشى، اخلاقى و هنجارى مى‏شوند و از آرامش منشعب از کانون گرم خانواده محروم می‌شوند‌. مطالعات جامعه‌شناختی این مطلب را به‌اثبات رسانده است که جوامعی که به خانواده بهای چندانی نمی‌دهند، درمقایسه‌با جوامع دیگر آشفته‌تر هستند‌.[6] خانواده کوچک‌ترین بنیان اجتماعی است که در دین مبین اسلام بر تشکیل آن سفارشات فراوانی شده است. آثار و برکات تشکیل این نهاد مقدس در دو بعد فردی و اجتماعی قابل پیگیری است. یکی از مهم‌ترین این آثار تزریق روح آرامش و امنیت به کالبد فرد و اجتماع است.

اعضای یک خانواده می‌توانند دوست‌داشته‌شدن و دوست‌داشتن یک انسان را تجربه کنند‌، مورد محبت قرار بگیرند‌، به همدیگر عشق ورزند‌، از کسی پشتیبانی معنوی کنند یا اینکه خود مورد حمایت واقع شوند‌، لحظات مفرح و شادی را سپری کنند و… . بعضى از نيازهاى عاطفى مى‏تواند توسط افراد خارج از خانواده برآورده شود؛ یک دوست مهم‌ترین تأمین‌کنندۀ این نیاز‌ها در بیرون از محیط خانه است. بیشتر روابط دوستانه مربوط به دوران جوانی یک انسان است و غالباً این نوع روابط ناپایدار و متزلزل‌اند؛ اما امن‌ترین محیطی که مى‏تواند نيازهاى هيجانى و عاطفى اعضاى خود را به‌صورتی کاملاً مطمئن و با‌دوام، ارضا کند، خانواده است.

منابع

[1] . بحار الانوار، ج 103: 191.

[2] . نساء، 21.

[3] . ر.ک: جوادی آملی، عبداللّه(1376)؛ زن در آئینه جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء، صص 24تا26.

[4] . ر.ک: مطهری، مرتضی(۱۳۷۲)؛ نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، صص14تا29.

[5] . وسائل ‏الشيعه، ج 14، ص 76.

[6] . ر.ک: مقدم، رحیم(۱۳۷۹)؛ جامعه‌شناسی خانواده، تهران: نشر ققنوس، صص 34تا56.

نویسنده : دکتر حمید قاسمی