در لغت به معناى زيادى و افزايش است. و در شريعت اسلام به معناى زياده گرفتن در وام يا بيع است. مورد ربا، هم می تواند پول باشد و هم جنس. گاهى پول را قرض مى ‏دهد و بيش از آنچه داده باز پس مى‏ گيرد، كه اين رباى در وام است. گاهى نیز جنسى را مى‏ دهد و مقدار بيشترى از همان جنس را تحويل مى‏ گيرد، كه اين نيز در مواردى ربا مى‏ شود. آیات پایانی سوره بقره به بحث ربا می پردازد.

در آیه ۲۷۵ سوره بقره می خوانیم:
«الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ.»
«كسانى كه ربا مى ‏خورند، (در ميان مردم) قيام و رفتارى ندارند مگر مانند رفتار كسى كه شيطان او را به برخورد خود ديوانه كرده (تعادل رفتار او را به هم زده). اين بدان سبب است كه آنها گفتند: بى‏ترديد داد و ستد نيز مانند رباست، در حالى كه خداوند داد و ستد را حلال و ربا را حرام نموده. پس هر كه پندى از جانب پروردگارش بدو رسد و (از رباخوارى) باز ايستد، آنچه گذشته از آن اوست (سودى كه پيش از نزول حكم ربا گرفته مال اوست)، و كارش (از نظر كيفر اخروى) با خداست، و كسانى كه (به رباخوارى) بازگردند آنها اهل آتشند، در آن جاودان خواهند ماند.»

سه نکته کوتاه:
* رباخوار، به كسى تشبيه شده كه شيطان او را خبط كرده است. «خَبط» به معناى افتادن و برخاستن و عدم تعادل به هنگام حركت است. رباخوار در قيامت همچون ديوانگان محشور مى‏شود، چرا؟ چون او تعادل جامعه را به هم زده و باعث ایجاد فشار عصبی و روانی بر مردم گشته است. یکی از علل دیوانگی رباخوار اینست که بیع حلال و طیب و طاهر با معامله کثیف و حرام ربوی یکی می داند! معامله ای که از امام باقر عليه السلام نقل شده است درباره آن فرمودند: «خبيث ترين درآمدها، رباخوارى است!»

** رباخوار با ثروت پرستى، در واقع چشم عقلش كور شده و با عمل خود چنان اختلافات طبقاتى و كينه را بر مى ‏انگيزد كه فقر و كينه سبب انفجار شده و اصل مالكيّت را نيز متزلزل مى ‏كند. براى اين افراد، گويا ربا اصل و خريد و فروش فرع است، لذا وقتی به آنها اعتراض کنی برای توجیه می گویند: بيع و معامله هم مثل رباست و تفاوتى ندارند.

*** شاید برای کسی این سوال پیش بیاید که اصلاً چرا باید ربا حرام باشد؟ ربا دهنده مختار است و گیرنده ربا هم همینطور. علت حرمت چیست؟

دو دلیل روایی می آوریم:
۱- از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمودند: «لو كان الرّبا حلالا لترك الناس التجارات؛ اگر ربا حلال بود، مردم كسب و كار را رها مى‏ كردند.» یعنی مدتی بعد از شیوع ربا تجارت ها کم می شود و مردم به سمت کسب درآمد راحت از این راه رو می آورند و سپس چنین جامعه ای دچار عقب گرد در تولید و صنعت و… می شود و چه بسا در صورت شیوع بیش از حد به ورطه نابودی کشیده شود!
۲- از امام رضا عليه السلام نيز روايت شده است كه فرمودند: «اگر ربا شيوع پيدا كند راه قرض دادن بسته مى‏ شود.» در این صورت نیازمندان در جامعه هر روز ضعیف تر می شوند و کسی هم حاضر نیست به آنها کمک کند در حالی که عده ای از حرام شکم هایشان را پر کرده اند.