محقق:الهه آقابابایی

استاد راهنما:آقای اصغر برقی کار

چکیده:

این پژوهش در صدد بررسی مباحث اخلاقی ای است که قران کریم آن ها را با شیوه تشبیه وتمثیل بیان نموده است ،تشبیه تمثیل که مساله ی دنبال شده در این پژوهش است، تشبیهی است معقول به محسوس که وجه شبه آن از امور متعدد انتزاع می شود .
در حقیقت این پژوهش برمعارف اخلاقی قران متمرکز شده و به بررسی تاثیر این شیوه ی بیانی در روند معرفت بخشی قران در حوزه ی تربیت انسان  پرداخته است و از آن جا که مفهوم اخلاق همه ی اوصاف نفسانی نیک و بد را شامل می شود این تحقیق در دو بخش فضایل و رذایل اخلاقی ارائه شده است .
پژوهش حاضر از این زمینه ای که خداوند برای راهنمایی اندیشه ی محدود مخاطبان خود به زوایای دور مسائل اخلاقی فراهم ساخته ،در جهت پی بردن به جنبه های عمیق تر نیکویی فضیلت ها وزشتی رذیلت ها بهره برده است وبرای اولین بار به جداسازی معارف اخلاقی ای که با این شیوه در قران ارائه شده پرداخته وآن آموزه ها را از دو منظر ،یکی نگاه کلی دین نسبت به آن ها و دیگری تصویری که آیات در قالب تشبیه تمثیلی از آن ها ارائه می دهد، تحلیل می کند اما منظرنخست با مراجعه به کتاب های اخلاقی و منظر دوم با رجوع به تفاسیر فارسی وعربی و کنار هم قرار دادن نکات قابل ملاحظه پیرامون وجه همانندی در آیات ،دنبال شده وامید است که گامی هر چند کوچک به سوی ژرف اندیشی بر معارف اخلاقی قران برداشته باشد.
کلید واژه ها :تشبیه ،تمثیل ،تشبیه تمثیل ،اخلاق ،تشبیه اخلاقی ،تشبیه تمثیل اخلاقی

5-آشنایی با نمونه های ایمان

مقصود اصلی از خداشناسی، نشان دادن تجلیات خداپرستی در زندگی انسان است. پس باید صحنه هایی از زندگی یک خداپرست واقعی متناسب با سنین کودکان هر دوره نشان داده شود. فرزندتان را با نمونه های عالی ایمان محکم و قوی آشنا سازید. چنین نمونه هایی را می توانید در میان مؤمنانی که در قید حیات هستند، بیابید. همچنین می توانید نمونه هایی را در داستان های گذشتگان و زندگینامه مؤمنان پیدا کنید.

6-الگوی موفق از ایمان

شما بهترین مثال و الگو برای فرزندتان هستید.کودکان بخصوص در خردسالی، به شدت تحت تأثیر رفتارها و باورهای والدین خود قرار داشته، از آنها تقلید می کنند و آنچه را در این دوران فرا می گیرند تا آخر عمر همراه خواهند داشت. لذا برای آموزش فرزندتان درباره خدا، بهتر است از خودتان آغاز کنید. اعتقاد و ارتباط خود با خدا را مورد بررسی قرار دهید، زیرا هر نوع رابطه ای که داشته باشید به طور ناخودآگاه به فرزندتان منتقل خواهد شد. شما می توانید الگوی خوبی برای رشد و پرورش ایمان فرزندتان باشید، به شرطی که در لحظات تردید و ناامیدی زندگی تان بتوانید با خردمندی، صداقت و تواضع در راه ایمان قدم بردارید.

اگر کودکی والدین خود را قابل اعتماد، مهربان و قابل دسترسی بداند، احتمالاً خدا را نیز دارای چنین صفاتی تصور خواهد کرد. والدین در نحوه درک فرزندشان از خدا بیشترین تأثیر را دارند. روابط تنگاتنگ و روزمره کودکان با والدین، تأثیر زیادی در نحوه درک آنها از خداوند دارد. عکس این رابطه نیز وجود دارد.

شما می توانید با روش های زیر برای فرزندتان الگویی موفق از ایمان باشید:

- تلاش برای آموختن درباره خدا: فرزندتان باید مشاهده کند که شما درباره خدا می اندیشید، به مطالعه کتاب هایی در این زمینه علاقه دارید و خدا را عبادت می کنید.

- متواضع بودن در اعتقادات مذهبی: فرزندتان با مشاهده سعه صدر شما در تحمل عقاید دیگران، عدم تعصب در عین داشتن یقین و احترام به نظرات مخالف، حتماً به اعتقادات شما علاقه مند خواهد شد، زیرا رفتار جذاب شما را مصداق باورهایتان می داند.

- گفت و گو با فرزند خود درباره مشکلات زندگی در فرصت های مناسب و اعتماد به خداوند به صورت عملی در حل مشکلات زندگی.

- الگو بودن در رفتار: بیان صفات خداوند برای کودکان اگر چه آموزنده است، اما کافی نیست. رفتار و طرز تلقی شما، تأثیری بیش از گفته هایتان بر باور فرزندتان دارد. قضاوت ها، عقاید، شوخی ها، نوع دوستانی که دارید و یا نوع توجه شما به مسائل، توسط فرزندتان دریافت و جذب شده، شخصیت او را شکل می دهد.

- مشارکت دادن فرزندان در کمک به دیگران: بخشندگی به دیگران و استمداد از دیگران را به فرزندتان بیاموزید. انبیا(ع)، انسان هایی بودند که زندگی خود را وقف دیگران کردند، با این وجود برای آب، غذا و جلب حمایت، از دیگران کمک می طلبیدند.

7-ارتباط با طبیعت

رحمت خدا با مشاهده پدیده هایی چون بازگشت پروانه ها پس از پروازی طولانی، راه رفتن ضعیف گوساله پس از تولد و زنده ماندن پرندگان در زمستانی سرد، قابل درک است. قدرت خدا در عظمت کهکشان ها و پیچیدگی حیات دیده می شود. محبت و زیبایی خدا در رنگ های طبیعت و مناظر طبیعی متجلی است. لذت خدا از آفرینش خود(2) را می توان در تنوع و گوناگونی موجودات مشاهده کرد. لطیف بودن خداوند و توجه او به کوچک ترین جزئیات را می توان در آفرینش انسان مشاهده کرد. با آمدن برف و باران، با شکفتن گل ها، با دیدن نوزاد حیوانات و با هر جلوه و زیبایی که در طبیعت به چشم می خورد، باید یاد خدا را در خاطر فرزندان زنده کرد.

با روش های زیر ارتباط فرزندتان را با طبیعت افزایش دهید:

ا1- با فرزندتان پیاده روی کرده، از مشاهده گیاهان و سایر موجودات زنده لذت ببرید.

2- با فرزند خود به پارک ها و دشت و صحرا بروید.

3- از تماشای آسمان و طلوع و غروب آفتاب لذت ببرید.

4- از باغ وحش و آکواریوم دیدن کنید.

5- به کوهنوردی و ماهی گیری بروید و در حیاط منزل خودتان باغبانی کنید.

6- توجه به طبیعت را به فرزندتان بیاموزید.

7- گاهی اوقات با فرزند خود در مکانی آرام نشسته و محو تماشای طبیعت شوید.

8- رنگ های گوناگون طبیعت مثل قرمز، زرد، آبی، نارنجی و طیف متنوع رنگ سبز را جست وجو کرده، به تنوعی که دارند، توجه کنید.

9- به صداهای متنوع گوش کنید. صدای پرندگان، به هم خوردن برگ درختان و حرکت آب و…

10- به تماشای محل زندگی موجودات مختلف بروید: آشیانه پرندگان، کندوی زنبورها، لانه مورچه ها، محل زندگی ماهیان و…

11- مجموعه ای از دانه های گیاهی، برگ درختان، پر پرندگان و صدف یا ماهیان را تهیه کنید.

12- برای آشنا شدن با انواع پرندگان و گل ها از کتاب های راهنما استفاده کنید.

13- انواع پرندگانی را که می توانید ببینید مورد توجه قرار دهید و هر مورد را یادداشت کنید.

14- از مناظر طبیعی عکس بگیرید و یا آنها را نقاشی کنید.

15- با استفاده از ذره بین، میکروسکوپ و یا تلسکوپ به مطالعه جزئی تر طبیعت بپردازید.

16- بین خدا و طبیعت ارتباط برقرار سازید.

17- به کودک توضیح بدهید که خدا، تنوع موجودات را دوست دارد. خدا طراح بزرگی است. خدا قدرت فوق العاده ای دارد. خدا به کوچک ترین ذرات نیز اهمیت می دهد و خدا باعظمت است.

18- از فرزندتان بپرسید که هنگام مشاهده غروب آفتاب، جنگل، آبشار و پرندگان چه تصویری از خدا به دست می آورد.

19- آیاتی از قرآن را بخوانید که در زمان و شرایط شما مصداق داشته باشد. مثلاً وقتی که از مشاهده ستارگان در حیرت فرو می روید، به آیاتی مراجعه کنید که درباره خلقت آسمان ها و زمین توضیح دهند.

20- حتی دیدن یک فیلم از شگفتی های آفرینش، فرصتی برای گفت وگو درباره خدا و قدرت اوست.

8-طرح سوالات

آموزش همیشه از طریق نصیحت یا توصیه امکان پذیر نیست؛ گاهی از طریق طرح سؤالات مختلف و فرصت دادن به کودک برای یافتن پاسخ آنها ممکن می شود. مؤثرترین و تحول آفرین ترین روش آموزش این است که ذهن یادگیرنده را بر تفکر، تجربه، سؤال و کشف متمرکز کنیم و صرفاً نقشی کمکی برای خود قائل باشیم. با اعتقاد به این روش، سؤالات کودکان برای ما ارزش پیدا می کنند و به آنها اهمیت خواهیم داد و خود نیز با طرح سؤالات آموزنده به فرزندان مان آموزش می دهیم. اما:

1- از افراط در طرح این سؤالات خودداری کنید تا فرزندتان خسته نشود.

2- سؤالات را جدی طرح کنید و به فرزندتان وقت کافی بدهید تا درباره آنها فکر کند و سنجیده پاسخ دهد. سؤالی که با تمام وجود پرسیده شود و شنونده را به تفکر وا دارد.

3- سؤالات را با متانت طرح کنید، گویی برای خود سؤال طرح می کنید، چرا که خود نیز در حال یادگیری هستید.

4- انتظار نداشته باشید فرزندتان همان پاسخی را ارائه دهد که مورد نظر شماست، زیرا هر شخصی درک خاصی از یک سؤال دارد و عقاید خود را به نحو ویژه ای ابراز می کند.

5- سؤالات را طوری مطرح کنید که فرزندتان با زبان و درک خودش به آنها پاسخ دهد. از او انتظار ارائه پاسخ های آماده و کلیشه ای نداشته باشید.

6- به پاسخ فرزندتان با دقت و توجه فراوان گوش دهید و در برابر نظر او جبهه گیری نکنید تا نوعی اعتماد و درک متقابل بین شما ایجاد شود.

7- سؤالاتی طرح کنید که متناسب با سن و درک و موقعیت فرزندتان باشد.

8- مهم ترین نکته در طرح سؤال این است که هدف از طرح آنها ارائه پاسخ های آماده به فرزندتان نیست بلکه وادار کردن وی به تأمل و تفکر و در نتیجه، رشد ایمان و ادراک اوست.

9-اهمیت تفکر

سعی کنید برای فرزندتان شرایطی را فراهم آورید که عادت تفکر در سکوت و تنهایی در وی پرورش یابد. پیشنهادهای زیر به شما کمک می کند تا شرایطی را برای آموزش فرزندتان در خصوص تفکر در آرامش و تنهایی فراهم آورید:

1- زمان و مکان ثابتی را برای تفکر در خلوت و آرامش تعیین کنید. اوقات نماز زمان منظم و مناسبی برای خلوت کردن با خود و خداست.

2- تفکر در تنهایی را به فعالیتی خانوادگی تبدیل کنید.

3- روش تفکر در اوقات تنهایی، باید متناسب با سن و علائق فرزندتان باشد.

4- شاید بهترین روش برای بچه های چهار تا پنج ساله این است که آنها را با اسباب بازی هایشان تنها بگذارید تا با آنها ارتباط برقرار کنند. می توانید داستانی برای آنها تعریف کنید، کتابی را برای نقاشی کردن در اختیارشان قرار دهید و یا او را با نوار قصه مناسبی تنها بگذارید تا خودش به آن گوش کند.

5- وقتی که فرزندتان قادر به نوشتن شد، حتی اگر انشای خوبی ندارد یا کلمات را اشتباه می نویسد، یکی از مفیدترین کارها این است که از او بخواهید تا درباره فعالیت های روزانه اش یادداشتی تهیه کرده، دفتر خاطراتی برای خود درست کند. به او توضیح دهید که در دفتر خاطرات باید داستان خودش را بنویسد. او می تواند احساساتش را درباره رویدادهای زندگی اش و چیزهایی را که به نظر او مهم بوده و ارزش به یاد ماندن دارند، در این دفتر بنویسد. بچه های بزرگتر را تشویق کنید که از خلاصه نویسی اجتناب کرده و جزئیات بیشتری را در یادداشت های خودشان توضیح دهند. از آنها بخواهید که در نوشته هایشان صادق بوده، مطمئن باشند که بدون اجازه آنها هرگز نوشته هایشان را نخواهید خواند. به این قول خود، حتی در غیاب فرزندتان وفادار باشید.

6- علاوه بر تشویق فرزندتان به تهیه یادداشت روزانه، کتاب هایی در اختیار او قرار دهید تا مطالعه کند و وسایلی برای او تهیه کنید تا به کارهای هنری بپردازد.

10-عبادت دسته جمعی

از توصیه های مهم اسلام، اهتمام به عبادت[1] و سفارش اعضای خانواده به آن است. در مرحله اول، فرد باید خود به رفتارهای عبادی اهتمام ورزد تا الگویی مناسب برای سایر اعضا باشد. در متون دینی آمده است که فرزندان خود را در هفت سالگی به نماز سفارش کنید.[2] این سفارش می تواند به شیوه های گوناگونی اجرا شود که برخی از آنها مانند روش الگوگیری، تأثیرگذارتر خواهد بود.[3] بر این اساس و در راستای معنوی سازی زندگی روزمره خود، اوقات ثابتی را به عبادت خانوادگی اختصاص دهید. از طریق عبادت دسته جمعی می توانید فرزندتان را با درک خود از خدا آشنا ساخته، او را در ارزش ها، امیدها و ناامیدی ها، سؤال ها و پاسخ ها و توانایی های معنوی خود مشارکت دهید. در این اوقات می توانید تکیه گاه های معنوی خود و منابعی را که به شما قدرت می دهند به او نشان دهید.

می توانید در محیط خانواده به صورت جماعت، نماز بخوانید. اگر فرصت یا امکان برپایی نماز جماعت روزانه را در منزل ندارید، لااقل می توانید در اوقاتی مثل سر سفره غذا، به شکرگزاری دسته جمعی بپردازید. شما می توانید مراسم و سالگردهایی را که به مناسبت های مختلف برگزار می کنید، به ایامی برای تفکر و اندیشیدن تبدیل کنید.

عبادت یا فعالیت معنوی دسته جمعی اعضای یک خانواده، تأثیر پایداری در رشد معنوی کودکان دارد. این نوع فعالیت ها موجب می شوند تا محیط خانه به مکانی معنوی و مقدس تبدیل شود.[4]