در‌طول حیات اجتماعی بشر خانواده کانون و مرکز رشد عواطف و احساسات بوده است. این کانون مقدس به‌دلیل اینکه سنگ بنای اول تشکیل اجتماع است، هر‌چه استحکام بیشتری داشته باشد، به استحکام بیشتر جامعه کمک می‌کند. مطابق با روایات اسلامی، محبوب‏ترین بنیان در اسلام خانواده است.[1] در میان محافل و پاتوق‌های اجتماعی، بی‌تردید خانواده چه برای همسران و چه برای فرزندان آرامش‌بخش‌ترین جمع انسانی است که می‌توان دربارۀ آن صحبت کرد. این کانون بیشتر از اینکه جنس خودخواهی داشته باشد، جنس دیگرخواهی دارد. در این محیط سرنوشت آینده و تک‌تک اعمال افراد به همدیگر گره خورده و از این جهت، روح ایثار در آن موج می‌زند.

یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌هایی که نقش مثبت خانواده را در سلامت روانی افراد عیان می‌سازد، در مواقعی است که فشار روانی ناشی از حوادث و رخداد‌های ناگوار بر فرد عارض می‌شود. خانواده با استفاده از عناصری همچون صمیمیت و مهر و صفا روابط افراد را به‌هم نزدیک می‌کند و اجازه نمی‌دهد فرد در این مواقع خودخوری کند؛ بلکه بستری را فراهم می‌آورد تا عضو خانواده هم‌دردی کرده و برای رفع مشکلاتش از قابلیت‌های اعضای دیگر سود برد‌. به‌تعبیر قرآن، کانون خانواده میثاق بزرگی است «وَ اَخَذْنَ مِنْکُم میِثاقاً غَلیِظاً»‌[2] که در آن، اعضا می‌توانند مشکلات را در کنار یکدیگر و با مشارکت و همکاری همدیگر حل کنند.[3]

مودت و رحمت از‌جمله عناصر اصلی یک خانواده به‌حساب می‌آید‌.[4] مودت در لغت به‌معناي محبت و دوست‌داشتن است و تفاوت مودت با محبت آن است که محبت در دوستي ناشي از ميل طبيعي يا از حکمت و انديشه به‌کار مي‌رود؛ اما مودت تنها در جايي به‌کار مي‌رود که دوست‌داشتن تنها از ميل طبيعي و درون انسان ناشي شود. به‌عبارت‌دیگر، روابط افراد با همدیگر صادقانه و دلسوزانه است و خیانتی در این روابط تصورشدنی نیست. خانواده محل انس اعضای آن با همدیگر است. محلی که با تأکید بر کرامت انسانی، رشد و تعالى شخصيت اعضا در آن یک هدف به‌شمار می‌رود؛ به‌همین‌دلیل، افق پیشِ روی فرد روشن و امید‌وار‌کننده است. ارتباط اعضاى خانواده در‌قالب‌های گفتار و رفتار و… موجب آرامش روانى اعضای آن خانواده و برتر از اعتكاف در مسجدالنبى دانسته شده است.[5] اگر خانواده به دلايلى همچون فقر، بى‏سوادى، ناآگاهى اجتماعى و اقتصادى و… قادر به انجام كاركردهاى خود نباشد، به‏ناچار اعضاى آن براى تأمين نيازهاى خود به خارج از خانواده توجه می‌کنند و در‌نتيجه، دچار مشكلات رفتارى، ارزشى، اخلاقى و هنجارى مى‏شوند و از آرامش منشعب از کانون گرم خانواده محروم می‌شوند‌. مطالعات جامعه‌شناختی این مطلب را به‌اثبات رسانده است که جوامعی که به خانواده بهای چندانی نمی‌دهند، درمقایسه‌با جوامع دیگر آشفته‌تر هستند‌.[6] خانواده کوچک‌ترین بنیان اجتماعی است که در دین مبین اسلام بر تشکیل آن سفارشات فراوانی شده است. آثار و برکات تشکیل این نهاد مقدس در دو بعد فردی و اجتماعی قابل پیگیری است. یکی از مهم‌ترین این آثار تزریق روح آرامش و امنیت به کالبد فرد و اجتماع است.

اعضای یک خانواده می‌توانند دوست‌داشته‌شدن و دوست‌داشتن یک انسان را تجربه کنند‌، مورد محبت قرار بگیرند‌، به همدیگر عشق ورزند‌، از کسی پشتیبانی معنوی کنند یا اینکه خود مورد حمایت واقع شوند‌، لحظات مفرح و شادی را سپری کنند و… . بعضى از نيازهاى عاطفى مى‏تواند توسط افراد خارج از خانواده برآورده شود؛ یک دوست مهم‌ترین تأمین‌کنندۀ این نیاز‌ها در بیرون از محیط خانه است. بیشتر روابط دوستانه مربوط به دوران جوانی یک انسان است و غالباً این نوع روابط ناپایدار و متزلزل‌اند؛ اما امن‌ترین محیطی که مى‏تواند نيازهاى هيجانى و عاطفى اعضاى خود را به‌صورتی کاملاً مطمئن و با‌دوام، ارضا کند، خانواده است.

منابع

[1] . بحار الانوار، ج 103: 191.

[2] . نساء، 21.

[3] . ر.ک: جوادی آملی، عبداللّه(1376)؛ زن در آئینه جلال و جمال، قم: مرکز نشر اسراء، صص 24تا26.

[4] . ر.ک: مطهری، مرتضی(۱۳۷۲)؛ نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، صص14تا29.

[5] . وسائل ‏الشيعه، ج 14، ص 76.

[6] . ر.ک: مقدم، رحیم(۱۳۷۹)؛ جامعه‌شناسی خانواده، تهران: نشر ققنوس، صص 34تا56.

نویسنده : دکتر حمید قاسمی

به‌نظر حضرت‌عالی چه مکان‌هایی می‌تواند در عصری که انواع فشار‌های روحی و روانی انسان را فراگرفته به او قوت مقابله با این‌ها را بدهد؟

بسم الله الرحمن الرحیم، یکی از مهم‌ترین اماکنی که در جواب شما باید گفت، مسجد است‌. مسجد خانۀ خداست؛ كدام خانه امن‌تر از خانه خدا؟ مسجد عبادتگاه مسلمانان است. اساساً خود عبادت به انسان طمأنینه می‌دهد، علی‌الخصوص که در مکان اصلی‌اش صورت بگیرد. در مسجد، مؤمنان می‌توانند از‌طریق انجام عبادات، نیایش، نماز‌خواندن و… با خالق خودشان ارتباط برقرار کنند و به معراج بروند. شما نگاه کنید ایام اعتکاف که می‌شود چقدر استقبال می‌شود. اگر از همین کسانی‌که معتکف در مساجد می‌شوند، بپرسید بعد از اعتکاف چه حسی دارند، به شما می‌گویند احساس سبک‌شدن دارند. جوانان یکی از استقبال‌کنندگان اصلی در مراسم اعتکاف هستند. زندگی جوان امروز ما پر از استرس شده و برای رهایی از این فشارها به مسجد پناه می‌آورد.

مسجد چه ویژگی‌هایی دارد که انسان مؤمن در آن احساس آرامش می‌کند؟

امام راحل ما می‌فرمود: مسجد سنگر است، ویژگی سنگر چیست؟ خوب معلوم است انسان را از تیر و ترکش فشار‌های زندگی مصون می‌دارد. فضای مسجد یک فضای روحانی است. در قرآن، مسجد «هدی للعالمین» معرفی شده است و در هدایت مؤمنین بی‌تأثیر نیست. وقتی انسان بداند در مسیر هدایت قرار می‌گیرد، مسلماً احساس خوبی پیدا می‌کند. روایتی از معصوم داریم که می‌فرمایند: اهل مسجد زائران خدا هستند، پس بر میزبان سزاوار است كه به زائرانش هدیه بدهد. از شخص پیامبر اسلام(ص) نقل است که فرمود: هركس از امت من که قرآن گفتارش و مسجد مکانش شود، خداوند خانه‌ای برای او در بهشت قرار دهد. پس هم در دنیا و هم در آخرت برای کسی که به مسجد می‌رود، برکت وجود دارد. این‌ها به انسان اطمینان‌خاطر می‌بخشد. مؤمنانی که به مسجد می‌روند، نوعی احساس همدلی بینشان ایجاد می‌شود. احساس می‌کنند که با هم‌اند و یگانگی دارند و اگر مشکلی پیش آمد، تنها نیستند.

غیر از مسجد، چه فضاهایی را می‌توان نام برد كه انسان بتواند با ورود به آن‌ها اندكی بیاساید و آرام و قرار گیرد؟

ما در اسلام و مخصوصاً تشیع، مزار بزرگان دینی را به‌عنوان اماكن مقدس درنظر می‌گیریم. این مكان‌ها، فضا‌هایی هستند كه حرم به‌حساب می‌آیند. در حرم، انسان امن است و هیچ تهدید جسمی و روحی او را تهدید نمی‌كند. ما در ایران امام هشتم علی‌ابن‌موسی الرضا علیه‌السلام را داریم. همین‌طور نوادگان زیادی از معصومین در سراسر ایران مدفون شده‌اند. همین‌طور در قم، مزار حضرت معصومه(س) و در شیراز، مزار احمدبن‌موسی علیه‌السلام وجود دارد. انسان احتیاج دارد تا با فرد معصومی دردودل كند و او را محرم اسرارش بداند و با او صحبت كند و او را شفیع بین خود و خدایش قرار دهد تا زودتر به مراد دلش برسد.

نگاه‌كردن به چهرۀ پدر و مادر عبادت است؛ باید در محضر این دو خدمت كرد و با این‌ها بود. خدمت به این دو شاكربودن را به‌وجود می‌آورد. بیشترین كسانی‌كه بر آدم حق دارند، پدر و مادر اویند. متأسفانه امروز بعضی از فرزندان، آن‌ها را از خودشان دور می‌كنند و به خانۀ سالمندان می‌فرستند. این فرزندان پیش از اینكه در حق والدین‌شان ظلم كنند، در حق خودشان ظلم می‌كنند و خود را از نعمت همنشین‌بودن با این‌ها محروم می‌كنند.

چگونه یك انسان می‌تواند در كنار مزار انسان دیگری به آرامش دست پیدا كند؟

غیر از حرم امامان معصوم و امزادگان حتی انسان می‌تواند به قبرستان و جایی كه انسان‌های معمولی خاك شده‌اند، برود و در آنجا تحت تأثیر فضای آرامش‌بخش آنجا قرار گیرد. وقتی انسان درك كند كه کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ؛ آن موقع دست از خیلی طمع‌ورزی‌ها برمی‌دارد و به این نتیجه می‌رسد كه او هم روزی می‌میرد. یاد مرگ در روایات ما بسیار سفارش شده است. روایتی از امام‌علی‌علیه‌السلام هست كه می‌فرمایند: من اكثر ذكر الموت رضی من الدنیا بالیسیر، کسی‌که بسیار یاد مرگ کند، به مقدار کمی از دنیا راضی می‌شود. پس انسان به قناعت می‌رسد. كسی‌كه قانع شد، به گنجی رسیده كه تمامی ندارد. روایت دیگری هست از شخص نبی مكرم اسلام(ص) كه می‌فرمایند: من زهد فی الدنیا هانت علیه المصیبات، هرکه دل از دنیا برکند، مصیبت‌های آن بر او آسان می‌شود. یاد مرگ این بركات را دارد. به همین دلیل، سفارش شده است كه زیاد به قبرستان سر بزنید.

در انتها، اگر صحبتی دارید، بفرمایید.

وقتی شما بیمار هستید و كسی به عیادت شما می‌آید، شما ازلحاظ روحی تقویت می‌شوید. كسی می‌آید و با شما هم‌دردی می‌كند و در حق شما دعا می‌كند كه هرچه زودتر بهبودی حاصل شود. بعضی آدم‌ها جسماً بیمار نیستند و از نظر روحی مریض‌اند. این آدم‌ها نیاز به گوش شنوا دارند، پس عیادت‌گاه بیماران هم مكانی است که به انسان آرامش می‌دهد.

انسان می‌تواند محیط دوروبر خودش را هم برای خود و برای دیگران آرام یا غیرآرام كند. مردی كه وارد خانه می‌شود، اگر اخلاق خوبی نداشته باشد، روی خانواده‌اش هم تأثیر می‌گذارد. پس محیط یك خانه می‌تواند گلستان یا جهنم شود. به‌همین سادگی. خیلی از آدم‌ها مدام حرص و جوش مال دنیا را می‌خورند و حتی به‌دلیل فكر دنیا و مال دنیا سكته هم می‌كنند؛ یعنی تا این حد فكر و ذهنش را مشغول می‌كند. انسان باید كاری كند كه عاقبتش ختم‌به‌خیر شود. عاقبت به خیری بهترین چیزی است كه می‌تواند نصیب ما شود. اگر كسی عاقبت به خیر شد دیگر هیچ نگرانی ندارد، نه در دنیا و نه در آخرت.

ممنون از فرصتی که به ما دادید.

در پناه خدا باشید.

نقل از فرهنگ نیوز