اکثرا شب های قدر ما به خواندن قرآن و دعای جوشن کبیر، نماز و قرآن به سر گرفتن و استغفار به سر شده است، در خوب و نیکو بودن این اعمال شکی نیست اما سخن جای دیگری است، هدف از خواندن دعا چیست؟ چرا قرآن کریم در این شب نازل شده؟

یکی از دلایل عزت این شب نزول کتاب هدایت قرآن کریم و تمامی کتاب های مقدس در این شب است «ماه رمضان، ماهى كه قرآن در آن نازل شده است، تا هدایتى براى مردم و نشانه هایى روشن از هدایت و جدایى حق از باطل باشد». این شب، عزیز است چرا که، موجبات هدایت انسان به سوی خدا را فراهم می سازد، هدف رسیدن به خداست و این سفر الهی و لقاء خدا جز با قدم های معرفت ممکن نیست. آری اگر دعا، نماز، قرآن را بخوانی اما تدبری و تفکری در آن نباشد راه رسیدن به خدا بس سخت و دشوار خواهد شد.

پس بهترین عمل در این شب ها عبادت همراه با بینش است، اگر قرآنی می خوانیم، دعایی می خوانیم یادمان باشد که در فلسفه همه این ها بیندیشیم، در شبی که عبادتش بهتر از هزار سال است بیاییم به بنیان های فکری خود هم نظمی دهیم بیاییم با خداوند عهد کنیم من بعد همه کارهای ما حرف زدن های ما، رفتار ما همه و همه همراه با تعقل و تفکر باشد.

آیت الله مکارم شیرازی پاسخ این پرسش را اینگونه مطرح کرده است:
« شب عبارت است از سایه نیم کره زمین که بر نیم کره دیگر می افتد و این سایه، همراه گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن بیست و چهار ساعت انجام می شود. بنابراین، ممکن است شب قدر، یک دور کامل حرکت وضعی زمین به خودش باشد؛ یعنی مدت بیست و چهار ساعت تاریکی که تمام نقاط زمین را زیر پوشش قرار می دهد شب قدر است که آغاز آن از یک نقطه شروع می شود و در نقطه دیگر پایان می یابد.
برخی از روایات این نظر را تایید می کنند؛ روایتی از طریق اهل بیت(ع) وارد شده است که در آن، روزهای شب قدر از نظر فضیلت، به سان شب های قدر شمرده شده است. این روایت می تواند اشاره به این معنا باشد که لیله القدر، همان حرکت وضعی بیست چهار ساعته زمین به دور خودش است. بنابراین روز را نیز شامل می شود و روز آن نیز فضیلت شب را دارد. این پاسخ ناظر به جایی است که اختلاف مناطق در لیله القدر از اختلاف در طلوع و غروب خورشید نشات گرفته باشد.

حجت الاسلام حسین انصاریان نیز در پاسخ به این پرسش گفته است:
«شب قدر برای همه یک شب است، ارتباطی به حالات و روحیات افراد ندارد و از نظر مدارک و دلایل دینی مسلم است که شب قدر اختصاص به زمان پیامبر اکرم(ص) و محیط حجاز نداشته و در همه زمان ها و برای همه نقاط مختلف شب قدر با همه عظمت و اهمیتش وجود دارد.
منظور از این که شب قدر در سراسر سال یک شب است، این است که برای اهالی هر نقطه‏ بر حسب سال قمری خودشان، تنها یک «شب قدر» وجود دارد. به عبارت دیگر اهالی هر نقطه، سال قمری خود را بر حسب افق خاص آن نقطه از اول ماه محرم آغاز می‏کنند و پس از گذشتن چند ماه قمری، ماه رمضان همان نقطه هم بر حسب افق خاص آنجا آغاز می‏شود و در این ‏ماه، شب نوزدهم یا بیست و یکم و یا بیست و سوم برای اهالی آن نقطه، شب قدر است. این موضوع اختصاص به شب قدر نداشته، در سایر روزها و اوقات مقدس اسلامی مانند روز عید فطر و قربان هم همین حساب وجود دارد.»

برخی مطابق حدیثی معتقد هستند که شب قدر مخصوص امت پیامبر، امت آخر الزمان است. برای این اعتقاد این دلیل عنوان می شود که قرآن قبل از پیامبر خاتم(ص) نازل نشده بود و شاید به برکت همین نزول قرآن درباره شب قدر گفته شده که از هزار ماه بهتر است.
اما شب قدر ویژگی های دیگری نیز دارد که منحصر به امت آخر الزمان نیست. مقدر شدن سرنوشت انسان ها و نزول فرشتگان از این جمله اند. به همین دلیل در برخی احادیث به این نکته اشاره شده که شب قدر از ابتدای خلقت وجود داشته است.

امام جواد(ع) در روایتی که در کتاب اصول کافی ذکر شده در این باره فرموده است:
«خداوند شب قدر را در ابتداى خلقت دنیا آفرید و در آن شب نخستین پیغمبر و نخستین وصی (آدم و شیث) را آفرید [وجود آنها را مقدر ساخت‏] و حکم فرمود که در هر سالى شبى باشد که در آن شب تفسیر و بیان امور تا چنان شبى در سال آینده فرود آید. هر که آن شب را انکار کند، علم خداى عز و جل را رد کرده، زیرا پیغمبران و رسولان و محدثان جز به وسیله حجتى که درآن شب به آنها می رسد با حجتى که جبرئیل (در غیر آن شب) براى آنها مى ‏آورد، قائم نشوند و به پا نایستند.

اما نسبت به پیغمبران و رسولان که شکى نیست و نسبت به غیر ایشان، ناچار باید از نخستین روز آفرینش زمین، تا پایان جهان حجتى براى اهل زمین بوده باشد که خداى تعالى تفسیر امور را در آن شب بر محبوبترین بندگانش نازل فرماید. به خدا سوگند که جبرئیل و ملائکه در شب قدر آن امر را براى آدم آوردند و به خدا سوگند که آدم نمرد، جز اینکه براى او وصی بود و براى همه پیغمبران پس از آدم امر خدا در شب قدر مى‏آمد، و براى وصى پس از او هم مقرر شد. به خدا سوگند که هر پیغمبرى از آدم تا محمد(ص) در آن شب مأمور می گشت که شخصى را وصى خود کند.»

به گفته امیر المؤمنین علی(ع)، در هر سال یک بار شب قدر است، و در این شب تمام امور انسان، حوادث و جریانات زندگی او برای سال آینده مشخص می شود. با این حال، ممکن است قبل از رخ دادن برخی اتفاقات، تغییراتی در تقدیر انسان ایجاد شود. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در این باره آورده است: «هیچ منافاتى ندارد که در شب قدر مقدر بشود ولى در ظرف تحققش طورى دیگر محقق شود، چون کیفیت موجود شدن مقدر، امرى است، و دگرگونى در تقدیر، امرى دیگر است، هم چنان که هیچ منافاتى ندارد که حوادث در لوح محفوظ معین شده باشد، ولى مشیت الهى آن را تغییر دهد. »

امام رضا(ع) در حدیثی درباره چگونگی تغییر امور مقدر شده سخنی را از پیامبر(ص) نقل کرده است. در این روایت آمده است:

« پدرم مرا از پدرانش خبر داد که رسول خدا(ص) فرمود که خداى عز و جل به سوى پیغمبرى از پیغمبرانش وحى فرمود که فلان پادشاه را خبر ده که من تا فلان وقت او را می میرانم پس آن پیغمبر به نزد پادشاه آمد و او را خبر داد و پادشاه بر روى تخت خویش نشسته بود پس آن پادشاه خدا را خواند و دعاء کرد تا از تخت فرو افتاد و گفت که اى پروردگار من مرا مهلت ده تا طفلم بزرگ شود و کار خود را بگذارم.

پس خداى عز و جل بسوى آن پیغمبر وحى فرمود که بیا به نزد فلان پادشاه و او را اعلام کن که من در اجلش زمان دادم و پانزده سال در عمرش افزودم. آن پیغمبر عرض کرد که اى پروردگار من، تو می دانى که من هرگز دروغ نگفته‏ ام. خداى عز و جل به سوى او وحى فرمود که جز این نیست که تو بنده فرمان داده‏ شده ای (یعنی سخن قبلی تو دروغ نبود و پیغامی بود که باید می رساندی) پس این مطلب را به او برسان.»

پاسخ: با توجه به روایاتی که درباره علت وجود این شب پر فضیلت بیان شده اند، مشخص می شود که اصل وجود چنین شبی به نوعی لطف ویژه الهی و فرصتی مغتنم برای مومنین است که می توانند با بهره گیری از برکات این شب کاستی ها و کوتاهی های خود را در طی مسیر کمال و رشد جبران کنند. امام باقر(ع)، در پاسخ به این پرسش که چرا شب قدر به وجود آمده و به عبارت دیگر فلسفه شب قدر چیست، فرموده است: «اگر خداوند کارهاى مومنان را چند برابر نکند به سر حد کمال نمى رسند، اما از راه لطف کارهاى نیکوى آن ها را چند برابر مى کند تا کاستى هایشان جبران شود.»