باید اعتراف كرد كه رسیدن به اخلاص كاری است بس دشوار؛ وجود هواهای نفسانی قدرتمند در درون هر فرد، وجود شیاطین جنّی و انسی، محیط و جوّ ناسالم جامعه و… مانعهای بزرگی برای به وجود آمدن و یا عوامل مهمّ از بین بردن اخلاص است.

حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: «الإِْبْقَاءُ عَلَی الْعَمَلِ حَتَّی یخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ؛ 1 باقی ماندن [و پایداری] بر عمل تا آن زمان كه خالص شود، دشوارتر از خود عمل است.»
علی علیه السلام فرمود: «تَصْفِیةُ الْعَمَلِ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ تَخْلِیصُ النِّیةِ مِنَ الْفَسَادِ أَشَدُّ عَلَی الْعَامِلِینَ مِنْ طُولِ الْجِهَادِ؛ 2 پاكیزه كردن عمل سخت‌تر از [خود] عمل است و خالص كردن نیت از فساد، برای عمل كنندگان، از جهاد طولانی [در راه خدا] سخت‌تر است.»

25 سال مبارزه با ریا
سختی و دشواری اخلاص را آن گاه انسان متوجه می‌شود كه زندگانی بزرگان را مرور نماید.
نقل می‌كنند: روزی مرحوم سید بحرالعلوم را شاگردانش خندان و متبسّم یافتند، سبب را پرسیدند. در پاسخ فرمود: «پس از بیست و پنج سال مجاهدت، اكنون كه در خود نگریستم، دیدم اعمالم ریایی نیست و توانسته‌ام به رفع آن موفّق گردم.‌» 3

خاطره‌ای از مرحوم بروجردی
«درباره مرحوم آقای بروجردی رحمه الله چند روز پیش از فوتشان، عده‌ای كه خدمت ایشان بودند، نقل می‌كنند: خیلی ایشان را ناراحت دیدیم. می‌گفت: خلاصه، عمر ما گذشت و ما رفتیم و نتوانستیم چیزی برای خود از پیش بفرستیم و عملی انجام دهیم.‌» كسی از آن جمع گفت: آقا شما دیگر چرا؟ ما بیچاره‌ها این حرفها را باید بزنیم. شما چرا؟ بحمد الله شما این همه آثار خیر از خود باقی گذاشته اید؛ مسجدی به این عظمت ساخته اید، مدرسه‌ها در كجا و كجا ساخته اید… وقتی این را گفت، ایشان جمله‌ای فرمودند كه حدیث است: «أَخْلِصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النَّاقِدَ بَصِیرٌ [بَصِیرٌ] ؛ 4 عمل را خالص انجام ده؛ چرا كه نقد كننده آگاه است.‌» تو خیال كردی اینها كه در منطق مردم به این شكل هست، حتماً در پیشگاه الهی هم همین طور است كه پیش تو هست؛ «إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ‌»5.‌»6

یك نكته
اگر عمل خالص باشد، كثرت عمل لازم نیست؛ مقدار كمی از آن نیز می‌تواند مفید و كارگشا باشد. رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «أَخْلِصْ قَلْبَكَ یكْفِكَ الْقَلِیلُ مِنَ الْعَمَلِ؛ 7 [نیت] قلبت را خالص كن؛ عمل اندك [نیز با نیت خالص] تو را كفایت می‌كند.»

پی نوشت:
1) الكافی، ج 2، ص 16، ح 4.
2) بحار الانوار، ج 77، ص 288، ح 1.
3) رساله لبُّ اللباب، سید محمد حسین تهرانی، انتشارات حكمت، بی تا، ص 55.
4) بحار الانوار، ج 13، ص 431، ح 23.
5) مائده / 8: «خداوند از آنچه انجام می‌دهید، با خبر است.‌»
6) تعلیم و تربیت اسلامی، مرتضی مطهری، ص 234؛ داستانهای استاد، علیرضا مرتضوی، كانون فرهنگ و هنر اسلامی، ج 1، ص 162.
7) بحار الانوار، ج 73، ص 175، ح 15.

منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره91.

حجت الاسلام علیرضا پناهیان در ادامه سلسله مباحث خود پیرامون موضوع سبک زندگی قرآنی و اسلامی که در حاشیه بیست و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار می شود، به رذایل اخلاقی غیبت کردن و نتایج سوء آن پرداخت و گفت: در روایات نقل شده است که روز قیامت برخی افراد را می آورند که به خدا اعتراض می کنند که این اعمال ناپسند را در دنیا مرتکب نشده اند و از طرفی دیگر برخی می گویند خدایا ما چنین کار خوبی در دنیا انجام نداده ایم، آنان پاسخ می شوند که این به علت غیبت کردن شما است، زیرا وقتی انسان غیبت شخص دیگری را می کند اعمال ناپسند کسی که پشت آن حرف زده می شود در نامه اعمال غیبت کننده و اعمال خوب فرد غیبت کننده در نامه اعمال کسی که پشت سر او سخن گفته شده نوشته می شود.

وی افزود: غیبت کردن به قدری آثار سوء در اعمال انسان می گذارد، که ترک آن از ۱۰ هزار رکعت نماز ارزشمدتر است. انسان همان طور که دوست دارد پشت سرشان صحبت کنند باید پشت سر دیگران خیلی بهتر از آن صحبت کند، همچنین انسان های که به صفت رذیله غیبت اعتیاد پیدا می کنند جرم سنگینی نزد خداوند دارند.

حجت الاسلام پناهیان تصریح کرد: در روایات نقل شده است که اگر در مجلسی از شخصی غیبت شود و انسان برای آبروی ریخته شده آن فرد که پشت سر او سخن گفته شده دفاع نکند خداوند او را در دنیا و آخرت ذلیل می کند.

وی عنوان کرد: این روزها که در سالگرد ارتحال آیت الله حق شناس قرار داریم، ایشان به گناه غیبت بسیار حساس بودند به قدری که در اواخر عمرشان، شنوایی درستی نداشتند. ولی در مجلسی که دو نفر در انتهای اتاق به صورت کاملا آهسته غیبت می کردند، ایشان می شنوند و می گویند: این صحبت ها چیست که می کنید؟

حجت الاسلام پناهیان تصریح کرد: غیبت کردن گناهی است که در روایات عقوبت آن در کنار ناسزا دادن به امام معصوم قرار گرفته است، همچنین کسی که پشت سر او سخنی گفته می شود در نزد دیگران کوچک شده که کاری ناپسند است.

وی با اشاره به استثنائات غیبت کردن افزود: انسان تنها می تواند پشت سر انسان فاسق، یعنی کسی که با جرأت گناه می کند و برای قصد و توهین به خداوند مرتکب اعمال زشت شده و همچنین انسان بی حیا یعنی کسی که همواره بی آبرویی می کند، غیبت کند.

حجت الاسلام پناهیان خاطرنشان کرد: اسلام بی دلیل یک گناه را اینقدر سخت عقوبت نمی دهد. غیبت کردن یک جنگ روانی علیه انسانی است که حضور ندارد تا از خود دفاع کند و ترک این گناه همچون یک مکتب تربیتی است.

از نطر قرآن ایمان و عمل صالح انسان را در نزد دیگران عزیز و محبوب می سازد.

بر حسب بعضي نقل ها ،خواندن اين دعا «اللهم حسّن خلقي وخلقي» که از پيامبر اسلام (ص)نقل شده مفيد است.

بر اساس آنچه در روایتی امده است زیاد خواندن سوره نجم موجب می شود فرد نزد مردم محبوب واقع شود.{ثواب الاعمال ۱۱۶} .

از نطر قرآن ایمان و عمل صالح انسان را در نزد دیگران عزیز و محبوب می سازد : {اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ اَلرَّحْمنُ وُدًّا} كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام دهند خداوند براى آنان محبتى در دل‏ها قرار خواهد }، {(مريم، آيه ۹۶)

. از روايات به دست مى‏آيد كه رعايت امورى چند موجب جلب محبت ديگران است از جمله: ۱- دين‏دارى، ۲- افتادگى و تواضع، ۳- بخشندگى، ۴- خوشخويى (چهره شاد و روى باز)، ۵- مهربانى و اظهار دوستى به ديگران، ۶- دل بركندن از آن چه مردم دارند (طماع نبودن)، ۷- رعايت انصاف در معاشرت با ديگران، ۸- كمك مالى به ديگران در سختى و خوشى (مانند قرض‏دادن)، ۹- وفادارى. براى آگاهى بيشتر ر.ك: ميزان الحكمه، ج ۱، احاديث ۳۰۴۵ - ۳۰۶۰ .

و نیز امور ذیل در کسب عزت موثرند :

۱- خارج شدن از ذلت معصیت خداوند به سود اطاعت او

۲-داشتن تقوای الهی

۳- یاس از مردم و ناامیدی از آنها

۴- انصاف دادن در برخورد با مردم

۵- گذشت از خطاکار و ظلم ظالم

۶- عطا کردن به کسی که ما را محروم کرده است .

۷- ایجاد پیوند با کسی که از انسان بریده است .

۸-حفظ کردن زبان

۹- داشتن توکل

۱۰- داشتن تواضع

۱۱- صبر بر مصیبت

۱۲- شجاع بودن

۱۳- جهاد در راه خدا

۱۴- داشتن قناعت

۱۵- فرو بردن خشم

امام على(ع)، در حديث معراج: پيامبر(ص) در شب معراج، از پروردگار خود خواست و چنين گفت: پروردگارا! مرا به كارى راه نماى كه با آن به تو نزديك شوم

فرمود: …
اى احمد! به عزّت و جلالم سوگند، هيچ بنده ‏اى برايم چهار چيز را تضمين نمى‏ كند، مگر اين كه او را به بهشت در مى‏ آورم: زبان فرو بندد و آن را جز بدانچه به وى مربوط است، نگشايد؛ دل‏خويش را از وسواس حفظ كند؛ آگاهى من از او و اين را كه او در زير نگاه من است، پاس بدارد؛ و نور ديده ‏اش، در گرسنگى باشد.

اى احمد! كاش، شيرينىِ: گرسنگي، سكوت، خلوت و آنچه را از آن به ارث برده‏‌اند، چشيده بودى! ».
پرسيد: پروردگارا! ارث گرسنگى چيست؟
فرمود: «حكمت، حفظ دل، تقرب به خداوند، اندوه دائم، كم‏ هزينگى براى مردم، حقگويى، و اهمّيت ندادن به اين كه در گشايش و آسانى مى‏ زيد يا در سختى و دشوارى.

اى احمد! آيا مى‏ دانى با كدام حالت و وقت، بنده به من تقرّب مى‏ جويد؟»
گفت: نه، اى پروردگار!
فرمود: «آن هنگام كه گرسنه يا در حالت سجده باشد».

متن حديث:

الإمام عليّ عليه‏السلام: في حَديثِ المِعراجِ: إنَّ النَّبِيَّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَيلَةَ المِعراجِ فَقالَ: . . . يا أحمَدُ، وعِزَّتي وجَلالي، ما مِن عَبدٍ ضَمِنَ لي بِأَربَعِ خِصالٍ إلاّ أدخَلتُهُ الجَنَّةَ: يَطوي لِسانَهُ فَلا يَفتَحُهُ إلاّ بِما يَعنيهِ، ويَحفَظُ قَلبَهُ مِنَ الوَسواسِ، ويَحفَظُ عِلمي ونَظَري إلَيهِ، ويَكونُ قُرَّةُ عَينَيهِ الجوعَ.

يا أحمَدُ، لَو ذُقتَ حَلاوَةَ الجوعِ وَالصَّمتِ وَالخَلوَةِ، وما وَرِثوا مِنها.

قالَ: يا رَبِّ، ما ميراثُ الجوعِ؟

قالَ: الحِكمَةُ، وحِفظُ القَلبِ، وَالتَّقَرُّبُ إلَيَّ، وَالحُزنُ الدّائِمُ، وخِفَّةُ المُؤنَةِ بَينَ النّاسِ، وقَولُ الحَقِّ، ولا يُبالي عاشَ بِيُسرٍ أم بِعُسرٍ.
يا أحمَدُ، هَل تَدري بِأَيِّ وَقتٍ يَتَقَرَّبُ العَبدُ إلَيَّ؟
[قالَ: لا، يا رَبِّ].
قالَ: إذا كانَ جائِعاً أو ساجِداً.

پی نوشت :
(ارشاد القلوب، صفحه ۱۹۹و ۲۰۰)

 در محضر بزرگان فرصتی است برای آموختن نکاتی که در هیچ کتابی یافت نمی‌شود و در حقیقت راه میان‌بری است به سوی خوبی‌ها و درستی‌ها.

شخصی به حضرت آیت الله بهجت گفت که مشکلی دارم که خیلی سخت است، چه کنم؟

ایشان در پاسخ فرمودند: خداوند ان شاءا… مشکلات همه اهل ایمان را حل و رفع کند. دعا کنید برای مومنین و مومناتی که حتی در چین هستند، مشکلاتشان حل بشود. آن گاه ملائکه برای شما دعا می کنند که مشکلات شما حل شود.