در قصص و تواریخ آورده اند که وقتی جبرئیل علیه السلام به نزد سلیمان پیامبر آمد ، قدحی آب حیات آورد و گفت: آفریدگار تعالی به تو این اختیار را داد که یا از این جام آب حیات بخوری و تا قیامت زندگانی یابی و یا اینکه آن را رد کنی .

حضرت سلیمان در خصوص این موضوع با جن و انس و حیوانات مشورت کرد. همگی گفتند: البته که باید خورد تا حیات جاودانی پیدا نمود.

حضرت سلیمان اندیشه کرد که هیچ جنسی از حیوانات باقی مانده که با وی مشورت نکرده باشم ؟ یادش آمد که با خارپشت مشورت نکرده است.

پس اسب را به نزد خارپشت فرستاد و او را طلب کرد. خارپشت نیامد و امتناع نمود .

حضرت سلیمان ، سگ را به دنبال او فرستاد.

خارپشت آمد.

حضرت سلیمان گفت: پیش از آنکه در کار خود ، با تو مشورت کنم ، بگو اسب را که بعد از آدمی ، هیچ جانوری شریف تراز وی نیست ، به طلب تو فرستادم و نیامدی ، و سگ خسیس ترین حیوانات است فرستادم و آمدی ؛ بگو که حکمت آن چه بود؟

خارپشت گفت: بخاطر آنکه اسب اگر چه حیوانی شریف است ، اما وفا ندارد . و سگ اگر چه خسیس است ، اما وفادار است که برای تکه نانی که از کسی بگیرد همه عمر او را وفاداری می کند. لاجرم به قول و حرف بی وفایان نیامدم و به اشارت وفاداری ، بیامدم.

پس حضرت سلیمان گفت: مرا جامی آب حیات فرستاده اند و مخیر گردانیده که اگر خواهم ، بخورم و اگر خواهم رد کنم. همه نظر داده اند که بخورم. اکنون تو چه می گویی؟

خارپشت گفت: ابتدا به من بگو آیا این جام آب حیات را تو تنها خواهی خورد ، یا اینکه برای فرزندان و دوستانت نیز هست؟

حضرت سلیمان گفت: نه . این جام آب حیات را تنها برای من آورده اند و نه هیچکس دیگری .

خارپشت گفت: پس درست آن است که آن را رد کنی و نخوری.

حضرت سلیمان گفت چرا؟

خارپشت جواب داد : چرا که چون ترا زندگانی دراز شود، همه دوستان، زن و فرزندانت پیش از تو بمیرند و ترا به غم هر یکی هزارغم و ماتم روی نماید. و چون یاران و دوستانت نباشند ، حیات بی ایشان به چه کار آید؟

حضرت سلیمان این رای را پسندید و آن آب حیات را رد کرد.

بزرگی را گفتند علت چیست که همواره تو را می بینیم که گرسنگی را مدح می کنی و پرخوری را زشت می دانی ؟!

گفت چنین است ، اگر فرعون گرسنه می بود هرگز ” انا ربکم اعلی ” نمی گفت .

بسم الله الرحمن الرحیم

محضر مبارک نخبه الفلاسفه آیه الله العظمی جناب آقای طباطبائی ادام الله عمرکم ماشاءالله

سلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

کوتاه سخن آنکه جوانی هستم 22 ساله، …چنین تشخیص می دهم که تنها ممکن است شما باشید که به این سؤال من پاسخ دهید. در محیط و شرایطی که زندگی می کنم، هوای نفس و آمال و آرزوها بر من تسلط فراوانی دارند و مرا اسیر خود ساخته‌اند و سبب آن شده‌اند که مرا از حرکت به سوی الله، و حرکت در مسیر استعداد خود بازداشته و می‌دارند. درخواستی که از شما دارم، برای من بفرمایید بدانم به چه اعمالی دست بزنم تا بر نفس مسلط شوم و این طلسم شوم را که همگان گرفتار آنند بشکنم و سعادت بر من حکومت کند؟

یادآور می شوم نصیحت نمی خواهم و اِلّا دیگران ادعای نصحیت فراوان دارند. دستورات عملی برای پیروزی لازم دارم. همان گونه که شما در تحصیلات خود در نجف پیش استاد فلسفه داشتید، همان شخصی که تسلط به فلسفه اشراق داشت. (مسموع است).

باز هم خاطرنشان می سازم که نویسنده با خود فکر می کند که شفاهاً موفق به پاسخ این سؤال نمی شود. وانگهی شرم دارم که بیهوده وقت گرانمایه شما را بگیرم. لذا تقاضا دارم پدرانه چنانچه صلاح می دانید و بر این موضوع میتوانید اصالتی قائل شوید مرا کمک کنید. در صورت منفی بودن، به فکر ناقص من لبخند نزنید و مخفیانه نامه را پاره کنید و مرا نیز به حال خود واگذارید. متشکرم.­

امضا 1355/10/23

============

پاسخ علامه طباطبائی به نامه ایشان

بسم الله الرحمن الرحیم

السلام علیکم

برای موفق شدن و رسیدن به منظوری که در پشت ورقه مرقوم داشته اید لازم است همتی برآورده، توبه ای نموده، به مراقبه و محاسبه پردازید. به این نحو که هر روز که طرف صبح از خواب بیدار می شوید قصد جدی کنید که در هر عملی که پیش آید، رضای خدا - عز اسمه - را مراعات خواهم کرد. آن وقت در سر هر کاری که می خواهید انجام دهید، نفع آخرت را منظور خواهید داشت، به طوری که اگر نفع اخروی نداشته باشد انجام نخواهید داد، هر چه باشد. همین حال را تا شب، وقت خواب ادامه خواهید داد و وقت خواب، چهار پنج دقیقه ای در کارهایی که روز انجام داده اید فکر کرده، یکی یکی از نظر خواهید گذرانید. هر کدام مطابق رضای خدا انجام یافته شکری بکنید و هر کدام تخلف شده استغفاری بکنید. این رویّه را هر روز ادامه دهید. این روش اگر چه در بادی حال سخت و در ذائقه نفس تلخ می باشد ولی کلید نجات و رستگاری است و هر شب پیش از خواب اگر توانستید سور مسبحات یعنی سوره حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره حشر را بخوانید و پس از بیست روز از حال اشتغال، حالات خود را برای بنده در نامه بنویسید. ان شاء الله موفق خواهید بود. والسلام علیکم.

مردی از فقیهی پرسید : من هنگامی که جهت غسل در نهر آب فرو می روم و سه مرتبه تکرار می کنم و یقین نمی کنم که آب تمام بدن را فرا گرفته یا نه چه چاره سازم ؟

فقیه گفت نماز نخوان.

آن مرد با تعجب گفت: از کجا می گویی ؟

فقیه گفت از قول رسول اکرم (ص) که فرمود: ” واجبات از دیوانه برداشته شده تا موقعی که از دیوانگی خارج شود. “

هر کسی که سه مرتبه درآب فرو رود و یقین نکند که غسل کرده مجنون است

واژه «زیارت» با توجه به مشتقات آن در معانی مختلفی به کار رفته است از آن جمله: دیدار، تمایل، آهنگ سفر (۱) و … همه این معانی به زائران مشاهد مشرفه و راهیان اماکن متبرکه کمال انطباق را دارد، زیرا زائران نخست اشتیاق دیدار در دل احساس می‌کنند و بعد تمایل شدید در درون خود می‌یابند و نهایتاً آهنگ سفر می‌کنند و در آخر آرامگاه شخصیت مورد زیارت را دیدار می کنند که معنی اصلی زیارت و مقصود از آن در روایات همین معنی آخر است.

بانوان برجسته‌ای چون آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد و … که شک و تردیدی در مقام بلند آن‌ها نیست، هیچکدام زیارت مأثور ندارند و این نشانگر مقام بسیار والای حضرت معصومه(س) در میان بانوان اهل بیت عصمت است.

از نکات قابل توجه در مورد کریمه اهل بیت حضرت معصومه(س) این است که بعد از زیارت چهارده معصوم برای هیچ یک از انبیاء و اولیاء در حد زیارت آن حضرت توصیه و ترغیب و تشویق نشده است، در روایات معتبر از سه معصوم(ع) برای زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق رسیده است و پاداش زیارت حضرت معصومه(س) را بهشت تعیین کردند و تعبیرات ارزشمندی چون اهل بهشت است، بهشت از آن اوست، بهشت برای او ثابت است برای زائران آن حضرت از معصومان گفته شده، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم به بعضی از این روایات اشاره کرده است که در ادامه می‌آید:

۱. شیخ صدوق با سند صحیح از امام رضا(ع) روایت می‌کند که فرمود: «من زارها فله الجنه» هر کس او را زیارت کند بهشت از آن اوست.(۲)

۲. ابن قولویه در کتاب بسیار ارزشمند «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتاب‌های قرن چهارم است، با سند معتبر از امام جواد(ع) روایت کرده است که فرمود: «من زار عمتی بقم فله الجنه»(۳) هر کس عمه‌ام را در قم زیارت کند بهشت از آن اوست.

یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه(س) ورود زیارت‌نامه مأثور از معصوم(ع) است که بعد از حضرت فاطمه زهرا(س) او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد. بانوان برجسته‌ای چون آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، ام البنین، زینب کبری و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آن‌ها نیست، هیچ کدام زیارت مأثور ندارند و این نشانگر مقام بسیار والای این بانوی بزرگوار اسلام در میان بانوان اهل بیت عصمت(ع) است.

زیارت‌نامه معروف حضرت معصومه(س) را علامه مجلسی این گونه نقل فرموده است: در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی بن ابراهیم» از پدرش «ابراهیم بن هاشم» از «سعد بن سعد احوص» از علی بن موسی الرضا(ع) روایت کرده که فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر»، ای سعد! در نزد شما از ما قبری هست، سعد می‌گوید عرض کردم: فدایت گردم آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(س) را می‌فرمایید؟ فرمود: آری! هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد بهشت از آن اوست. پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزدیک سر او بایست و ۳۴ مرتبه الله اکبر و ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمدالله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوة الله ….(۴)

علامه مجلسی علاوه بر بحارالانوار در کتاب ارزشمند «تحفه الزائر» نیز این حدیث شریف را از امام رضا(ع) به همین تعبیر نقل کرده است، اهمیت تحفه الزائر در این است که علامه در مقدمه آن، ملتزم شده است که در این کتاب فقط زیارت‌هایی را نقل کند که با سند معتبر به دستش رسیده است.

بعد از علامه مجلسی پژوهشگر بزرگ آیت‌الله سیدحیدر کاظمی در کتاب پر ارج «عمده الزائر» زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) را به شرحی که گذشت آورده است سیدحیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم است که آقا بزرگ تهرانی در حق او فرموده: «عالم، فقیه محدث جلیل القدر مرجع الخاص و العام و …»، این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی بر معتبر بودن سند آن تصریح کرده و از جهت حدیث‌شناسی از سند آن با عنوان «حسن» تعبیر کرده است. حدیث حسن در علم حدیث آن است که سندش به معصوم(ع) متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند.

راویان و رجال دیگری که از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستند، این حدیث را نقل کرده‌اند افرادی چون علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) این زیارت را روایت کرده‌اند که هر سه از اصحاب برجسته امامان و مورد عنایت حضرات معصومین هستند،در نتیجه متن زیارت نامه موجود حضرت معصومه(ع) از طرف برادر بزرگوارش حضرت امام رضا(ع) وارده شده است که از معدود امامزادگانی است که از طرف معصوم برای آن زیارت‌نامه‌ای خاص وارد شده است.

*پی‌نوشت‌ها:

۱. لسان العرب، ابن اثیر، ج ۶، ص ۱۱۰، النهایه، چاپ بیروت، ج ۲، ص ۳۱۸.

۲. صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۷۱.

۳. ابن قولویه، کامل الزیارات، چاپ نجف، ص ۳۲۴.

۴. علامه مجلسی، بحارالانوار، چاپ بیروت، ج ۱۰۲، ص ۲۶۶.