16 مهر هرسال، هم زمان با 11 اکتبر، روز جهانی کودک نام گرفته است؛ روزی که درآنْ پدران، مادران، مربیان و دست اندرکارانِ مسائل کودکان، فرصت می یابند تا درباره کودک و دنیای زیبای آن بیندیشند و افق های زیباتری برای آینده کودکان ترسیم کنند. در این راستا، کودکان ایران زمینْ در پرتو استعدادی سرشار و با تکیه بر افتخارات دینی و باستانی خویش، امیدهای آینده طلایی کشورند تا با استفاده از تجربه گذشته و غنیمت شمردن شرایط کنونی، ارمغان آور فردایی بهتر باشند.
ارزش کودک
کودک یعنی امید و تحرک؛ امید به آینده و کوشش برای تحول و تکامل. کودک یعنی زیبایی؛ زیبایی برخاسته از فطرتِ پاک و عصمت کودکانه. داشتن کودک یعنی داشتن یک دُرّ گران بها و آغاز یک مسئولیت سنگین، یعنی شروع یک امانت داری بزرگ، یعنی تربیت، پرورش و آموزش. پدر و مادر شدن یعنی امین شناخته شدن، امین پروردگاری که چنین امانت گران بهایی را در اختیار آنان نهاده است و باید کمال دقت را در این امانت داری پر ارج و پر اجر به خرج داد.
توجه دین به کودک
در دنیای کنونی، موضوع کودک و تربیت و پرورش صحیح او، از اساسی ترین مسائل اجتماعی و از ارکان مهم سعادت بشری است؛ از این رو دانشمندان، از نظر روانی و تربیتی، درباره کودک مطالعات و تحقیقات ژرف و عمیقی انجام داده و کتاب های زیادی نگاشته اند. هم چنین کشورهای بزرگ به منظور پرورش درست و صحیح جسم و جان کودکان، سازمان های گسترده ای را به وجود آورده و کودکان را از هرجهت تحت مراقبت های علمی و عملی قرار داده اند، ولی دین مبین اسلام، از چهارده قرن پیش و در روزگاری که بشر در جهل و نادانی به سرمی برد، توجه فراوانی به این مساله کرده که نمونه عملی آن را در رفتار پیامبر بزرگ اسلام با کودکان می توان مشاهده کرد..
محبت به کودک
انسان، تشنه محبت است و این تشنگی، به دلیل وابستگی بیش تر کودکان به والدین، در آن ها شدیدتر است. توجه به بُعد عاطفی کودک، بسیار مهم است و این اهمیت، در رفتار و گفتار پیشوایان دینی ما به خوبی مشاهده می شود. امام صادق علیه السلام فرمودند: «خداوند بنده اش را به واسطه شدت محبتی که نسبت به فرزندش دارد، مورد مرحمت قرار می دهد». هم چنین پیامبر عزیزمان فرمودند: «کسی که به کودکان مهربانی و به بزرگ سالان احترام نکند،از ما نیست».
هم چنین آن حضرت می فرمایند: «کودکان را دوست بدارید و به آن ها محبت کنید و هرگاه به آن ها وعده دادید، به وعده خود وفا کنید؛ زیرا آن ها شما را روزی رسان خود می دانند».
تربیت به وسیله الگو
الگودهی، از بهترین وسائل مؤثّر در تربیت اخلاقی و روانی و اجتماعی کودک است. در نظر کودک، مربی نمونه برتر و الگوی شایسته ای است که کودک از رفتار و اخلاق او، دانسته یا ندانسته، پیروی می کند.
براین اساس، پدر و مادران که نخستین مربیان کودک اند، مسئولیت دشواری برعهده دارند؛ مسئولیتی که باعث رشد و شکوفایی فضایل اخلاقی خود آن ها و به دنبال آنْ کودکان شان می گردد؛ چه این که اگر پدرو مادر به این نکته توجه نکنند، نه تنها زندگی فردی خود را ناپاکی ها می آلایند، بلکه آینده تاریک و سیاهی برای فرزندان خود ترسیم خواهند کرد.
کودک و مذهب
از شگفتی های دنیای کودکان، دنیای مذهب و ایمان آن هاست. کودک فطرتی خدا آشنا دارد؛ زیرا نفحه ای از روح خدا در ذات او نهفته شده است. مبانی بسیاری از باورهای مذهبی در اندرون او وجود دارد که با اندک تذکری از سوی والدین و مربیان و با یافتن مصداق هایی در جهان خارج، آن را می پذیرد و خود را با آن تطبیق می دهد. از حدود چهارسالگی، کنجکاوی سراسر وجود کودک را فرا گرفته و سبب آن می شود که با حقایقی درباره جهان آشنا شود. این آشنایی ها، خود منجر به مبدأجویی و قبول خدا خواهد شد و این مرحله، سن طبیعی برای پذیرش خداوند است».
ارتباط کودک با خدا
کودکان از حدود سه سالگی علاقه بسیاری به دعا و سرودهای مذهبی دارند و از تکرار آن ها، به ویژه اگر همراه با آوازهای جمعی باشد، بسیار لذت می برند. به تدریج از حدود شش سالگی،ارتباط کودک با خدا به صورت حرف زدن و درخواست کردن است و نوع درخواست های او، صورت مادی دارد؛ مثلاً از خداوند چیزهایی مثل خوردنی، اسباب بازی و لباس می خواهد. کودک براساس فطرت خداجویی که در او نهاده شده، علاقه خاصی به صحبت و راز و نیاز با خداوند دارد و از همین رو، پدر و مادر و مربیانْ موظف به ارائه بینشی صحیح به کودکان و بالابردن سطح اطلاعات آن ها در امور مذهبی هستند.
آموزش در دوران کودکی
یادگیری در زمان کودکی، به دلیل آمادگی ذهنی بالای کودکان، بسیار سریع تر و بهتر از سایر زمان ها صورت می گیرد. کودک،نسخه ای از یک انسان بزرگ سال است با محدودیت هایی در ادراک و فهم مطالب.در تعالیم اسلامی، سفارش زیادی به آموزش کودکان شده است و ضررهای تأخیر در این مسأله یا بی تفاوت بودن به آنْ گوش زد شده است. در روایتی از امام علی علیه السلام می خوانیم: «هرکس در کودکی آموزش نبیند، در بزرگی به مقام ارج مندی نمی رسد».
معاشرت با کودکان
یکی از اساسی ترین عوامل ایجاد شخصیت در کودک، حسن معاشرت و رفتار نیکو با اوست. رسول خدا صلی الله علیه و آله در سخنی گران مایه فرموده اند: «به فرزندان خود احترام گذارید و با آداب و روش پسندیده با آن ها رفتار کنید».
این فرمایش پیامبر بزرگ وار اسلام، تأکیدی بر الگو بودن والدین است؛ چرا که والدین با ارائه چنین شخصیت سنجیده ومنطقی از خود، راه و رسم زندگی صحیح و اسلامی را به فرزندان می آموزند.
عمل به وعده
یکی از مسائل بسیار مهمی که در شیوه تعالیم دینی به چشم می خورد، عمل کردن به وعده هایی است که به کودکان داده می شود؛ شیوه ای که باعث جلب اعتماد کودک شده ودر رشد شخصیت او تأثیرگذار است. حضرت علی علیه السلام در این خصوص می فرمایند: «شایسته نیست کسی به فرزند خود وعده ای بدهد و به آن وفا نکند». ایشان هم چنین می فرمایند که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «اگر یکی از شما به فرزند خود وعده ای داد، باید به آن وفا کرده و از عهد خود تخلّف نکند».
آشنا کردن کودک با سختی ه
یکی از شیوه های شخصیت پروری کودکان، آشنا ساختن آن ها، به ویژه پسران با سختی هاست تا بتوانند در آینده با مشکلات مبارزه کنند؛ زیرا کودکان باید عملاً درک کنند که به دست آوردن هرچیزی، نیاز به کوشش و زحمت دارد و اگر کودکی با مشکلات و سختی ها آشنا نباشد، در آینده در برابر ناملایمات گوناگون زندگی، ناراحتْ و در نهایت سرخورده خواهند شد. این حقیقت در روایتی از امام موسی بن جعفر علیه السلام مشاهده می شود که فرمود: «بهتر است که کودک در کوچکی با سختی و مشکلاتِ اجتناب ناپذیر زندگی روبه رو شود، تا در جوانی و بزرگ سالی بردبارو صبور گردد». البته باید توجه داشت که این آشنا کردن، باید متناسب باتوانایی کودک باشد.
بازی با کودک
یکی از راه های شخصیت دادن به کودکان و تخلیه هیجانات آن ها، بازی کردن با آنان است. بازی، نقش سازنده و مثبتی در تعادل روحی و جسمی کودکان ایفا کرده و آن ها را بانشاط وسرزنده نگه می دارد. روان شناسان بر اهمیت بازی تأکید دارند و می گویند: «با فرزندان خود رفیق باشید و با آنان بازی کنید، برایشان داستان بگویید و با آن ها گفت وگوهای صمیمی و دوستانه داشته باشید».
در شیوه تربیت دینی نیز بر این مسأله تأکید فراوان شده است تا جایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «هرکس که کودکی دارد، باید با او رفتار کودکانه داشته باشد». خود آن حضرت هم در عمل این شیوه را درباره نوه های خود، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام اجرا می فرمودند.
محور تربیت اسلامی
بر اساس فرمایشات بزرگان دین اسلام، تربیت کودک بر سه محور استوار است که نتیجه آنْ در پرورش بنده ای صالح برای خداوند و سعادت دنیا و آخرت فرد آشکار می شود. در حدیثی از پیامبر اسلام آمده است که «فرزندان خود را بر سه محور تأدیب و تربیت کنید: محبت من، دوست داشتن اهل بیت من و محبت به قرآن». بدیهی است که وقتی علاقه به این سه عنصر سعادت آفرین ایجاد شد، به دنبال آنْ پیروی از دستورات دینی نیز خواهد بود. امام علی علیه السلام نیز در فرمایشی بسیار زیبا چنین بیان داشته اند که: «من از خدای خودْ فرزندانی زیباروی و خوش قامت نطلبیدم، بلکه از پروردگارم خواستم فرزندانی به من عنایت کند که مطیع خدا باشند، تا هرگاه به آنان می نگرم، چشمانم روشن گردد».
پدید آورنده : ابراهیم اخوی ، صفحه 128
