در اوج غربت -

امام حسن مجتبی علیه‌السلام را از جهاتی می‌توان غریب‌ترین و مظلوم‌ترین امام شیعه نام برد. اینک به گوشه‌ای از این مظلومیت‌ها اشاره می‌شود:

1. حضرت امام بودند و امام واجب‌الاطاعه است. بر اساس صریح قرآن «أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم‏» اطاعت اولی‌الامر که اطاعت امام معصوم باشد واجب عینی است، ولی امام حسن مجتبی(علیه السلام) در شرایطی قرار گرفته بودند که فرمان‌هایشان اجرا نمی‌شد، همان‌گونه که مردم به فرمان‌های پدرشان سر نمی‌نهادند. مدیر، رهبر یا حاکمی که اطاعت نشود، اندیشه‌اش فایده‌ای ندارد. تصمیم و رأی کسی اثر دارد که مطاع باشد.

2. خیانت‌هایی که در قلمروهای مختلف به وجود مقدس امام حسن مجتبی(علیه السلام) می‌شد، بُعد دیگر مظلومیت امام را نشان می‌دهد، چنان‌که عبیدالله بن عباس پسر عموی پیغمبر(صلّی الله علیه و آله) که به دستور امام حسن مجتبی(علیه السلام) فرمانده سپاه ایشان بود، امام را به معاویه فروخت و شبان‌گاهان خائنانه و منافقانه به معاویه پیوست. یکی از قلمروهای خیانتی که به وجود مقدس امام حسن مجتبی(علیه السلام) شد خیانت معاویه بود. وقتی که قرارداد صلح را بستند معاویه به هیچ کدام از مفاد قرارنامه صلح عمل نکرد. مفاد قرارداد صلح‌نامه بسیار شکوه‌مند بود، یعنی مفاد و محتوایی که امام حسن مجتبی(علیه السلام) بر آن قرارداد صلح تدوین کرده بودند حماسه‌ای سبز بود که پهلو می‌زد به حماسة سرخ حسینی. این قرارداد را امام حسن مجتبی(علیه السلام) تدوین کرده بود و از این رو، قرارداد صلح نبود که دو طرف دعوا تنظیم کنند. در جهان رسم است قراردادهای صلحی که تنظیم می‌شود با کاوش دو طرف و با کنکاش نیروهای دو جبهه تدوین می‌شود. ولی این قرارداد صلح فقط به دست امام حسن مجتبی(علیه السلام) تدوین شده بود. مفاد این قرارداد بسیار شکوه‌مند، غیرت‌آمیز و حماسه‌ای بود، ولی معاویه هیچ‌کدام از این قراردادهای امضا شده را اجرا نکرد و این خیانتی دیگر بود به امام حسن مجتبی(علیه السلام).

3. غربت امام حسن مجتبی(علیه السلام) چند جلوه داشت: در خانه غریب بودند به گونه‌ای که به دست همسرشان به شهادت رسیدند و در اجتماع غریب بودند، به گونه‌ای که در بعضی از تواریخ نقل کرده‌اند یک نابینا در آهنی که سرعصایش تعبیه کرده بود زهر قرار داده بود و آمد در محضر امام حسن مجتبی(علیه السلام) و وقتی که به امام حسن مجتبی(علیه السلام) رسید با عصایی که سر عصایش زهرآگین بود به حضرت حمله کرد. ایشان آن‌قدر غریب بودند که حضرت علامه طباطبایی فرموده بودند من بیش از سی هزار روایت را بررسی کردم و در بیش از سی هزار روایت ندیدم که کسی آمده باشد و از امام حسن مجتبی(علیه السلام) یک سؤال فقهی یا سؤال اعتقادی کرده باشد، یعنی امام حسن مجتبی(علیه السلام) در اوج غربت فرهنگی قرار گرفته بودند، نه امکان منبر و تدریس داشتند، نه برای سؤالاتشان به حضرت مراجعه می‌کردند.

4. بُعد دیگر مظلومیت امام حسن مجتبی(علیه السلام) جسارت و تحقیری بود که حتی یارانشان به ایشان روا می‌کردند. عجیب است که بعضی از تواریخ دربارة سلیمان بن صرد خزاعی که رئیس عراقی‌ها بود نقل کرده‌اند: «فدخل علی الحسن و فقال السلام علیک یا مذلّ المؤمنین»! سلیمان بن صرد خزاعی همان کسی است که جنبش توابین را رهبری کرد. سلیمان بن صرد خزاعی از رهبران تشیع در تاریخ به حساب می‌آید، ولی امام حسن مجتبی(علیه السلام) آن‌قدر غریب بودند که وقتی سلیمان بن صرد خزاعی بر محفلشان وارد می‌شود به ایشان می‌گوید: «السلام علیک یا مذلّ المؤمنین». در تواریخ نقل کرده‌اند وقتی که امام حسن مجتبی(علیه السلام) چنین جمله‌ای را شنیدند فرمودند: «علیک السلام اجلس لله ابوک؛ سلام بر تو باد، بنشین خدا اجر به پدرت بدهد!» و مشابه سخنان سلیمان بن صرد خزاعی، بسیاری از یاران امام حسن مجتبی(علیه السلام) به ایشان گفته‌اند.

5. وقتی که وهابی‌ها حدود سال 1225 تقریباً بر سرزمین حجاز مسلط شدند یکی از جنایاتی که کردند این بود که مقبرة وجود انور امام حسن مجتبی، امام باقر، امام سجاد و امام صادق(علیهم السلام) را ویران کردند.

6. امام حسن مجتبی(علیه السلام) نه تنها مقبره‌ای که داشتند خراب شده و ویران شده بلکه یکی از ابعاد مظلومیتشان این است که برای همین قبر ویران نیز اجازة زیارت نمی‌دهند. پیوسته برای زیارت قبر امام حسن مجتبی(علیه السلام) در تاریخ محدودیت و ممنوعیت وجود داشته است.

7. بُعد دیگر از ابعاد مظلومیت ایشان به شهادت رساندن و مسموم‌سازی آن حضرت است، به آن شیوة مظلومانه که اتفاق افتاد.

امیر محسن عرفان

حجت الاسلام والمسلمین رحیم کارگر، کارشناس مباحث مهدوی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در کانال تلگرامی آینده نگاری ایران می نویسد:

«انتظار» یک تکلیف دینی است که می تواند تبدیل به سیر عرفانی – روحی شود. در این منظومه عرفانی، اطاعت از ولیِّ خدا، رکن اصلی سیر و سلوک است. در واقع ایمان، معرفت، محبت و اطاعت در برابر پروردگار ، خلاصه عرفان اسلامی است و هر کس می خواهد در یک سیر عرفانی به مقام نصرت و یاری امام مهدی (عج) نائل شود، باید گام در وادی اطاعت و فرمانبری بگذارد و مطیع دستورات او – چه در دوران غیبت و چه در عصر ظهور- باشد.

ایمان، مهم ترین داشته یک انسان منتظر است که در« اطاعت» از ولیّ الهی، خود را نشان می دهد؛ چرا که نمی توان ادعای ایمان به شخصی داشت، ولی از او اطاعت نکرد؛ چنان که محبت نیز جز به اطاعت معنا و مفهوم نمی یابد.

کسی که به ولیّ و حجت خدا ایمان دارد، از دستور او پیروی کرده و از آن سرپیچی نمی کند. مهم تر از این هر کسی بخواهد به تقوای الهی برسد و از خشم و عذاب الهی در امان باشد، می بایست ولایت ولیّ او را بپذیرد و مطیع او باشد. خروج از تاریکی ها و گمراهی ها و رهنمون شدن به نور، از نتایج و آثار پیروی و اطاعت از ولایت حجت الهی است.

بر این اساس یکی از راه های قرار گرفتن در سپاه مهدوی، اطاعت مطلق از آن حضرت(عج) و ذوب شدن در ولایت او است؛ چرا كه اطاعت از برگزیده الهی، اطاعت از خداست. پيامبر(ص) در توصيف ياران حضرت مهدي(ع) فرمودند: «آنان در اطاعت از امام خود كوشا هستند»(بحارالانوار، ج 52، ص309، ح4) و امام صادق (ع) می‌فرمایند: «هُم اطوع من الامه لسیدها»؛ «اطاعت و فرمان‌پذیری منتظران از امام زمان (عج)، افزون‌تر از اطاعت و فرمانبری كنیزی از مالك و مولای او است»(بحارالانوار، ج 52، ص308).

اطاعت از ولیِ خدا، همانند اطاعت از پروردگار است؛ از این رو وظیفه و تکلیف بایسته انسان منتظر، پیروی و اطاعت از امام زمان(عج) است و بدون اطاعت از او، نصرت و یاری آن حضرت(عج) امکانپذیر نیست و حتی ادعای عشق و محبت بدون ولایت مداری و اطاعت محض، معنا ندارد و مدعی آن ، از صداقت بی بهره است. خداوند متعال به پیامبرش می‌فرماید: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمْ اللَّهُ»؛ «بگو، اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید، تا خدا شما را دوست بدارد «.

انتظار یک سیر مستمر و مداوم است که از دوران غیبت شروع شده و به عصر ظهور امتداد می یابد و به همین جهت اطاعت زیربنای اصلی آن است و کسی که در این دوران از امام خود، اطاعت کاملی داشته باشد، یقینا در هنگامه ظهور و حکومت جهانی آن حضرت(عج) نیز از او اطاعت خواهد کرد: «طوبی لشیعه قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته، المطیعین له فی ظهوره» ؛ «خوشا به حال شیعیان مهدی قائم (عج)، آنان كه در دوران غیبت او چشم انتظار ظهور اویند و در دوران ظهورش سرسپردگان اوامر او.» (بحارالانوار، ج52، ص150).

تمرین عملی انتظار واقعی و سلوک قلبی منتظرانه، در گرو اطاعت واقعی از دستورات و خواسته های امام زمان(عج) است و کسی که در این دوران، از امام خود تبعیت و پیروی نمی کند و تابع آرا و اهدای شخصی یا گروهی است، نمی تواند شایستگی نصرت آن حضرت(عج) را پیدا کند.

اگر بخواهیم مفهوم بسیج و بسیجی را در ادبیات انقلاب اسلامی جستجو کنیم، چاره ای جز بیان مراد حضرت امام (ره) از بسیج و بسیجی نداریم. در اندیشه امام(ره) بسیج نهادی است اجتماعی با ابعاد متعدد. در این نگرش بسیج دیگر صرفاً سازمانی نظامی نیست که فقط در زمان جنگ و برای دفاع در مقابل دشمن شکل گرفته باشد، بلکه نهادی است وسیع و پاسخگوی نیازهای اساسی و حیاتی جامعه و با اجزای دیگر نظام، چنان هماهنگی و پیوند دارد که انفصال آن جز با انحلال جامعه اسلامی متصور نیست.

بسیج در صورتی می تواند نهادی جامع و شامل جهات متعدد و پایدار شناخته شود که نیازهای دایمی و باورها و ارزش های فرهنگی پدید آورنده آن به روشنی تعریف شوند، این نیازها ممکن است اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا نظامی باشند.

به فرموده امام(ره) « بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پر ثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد، بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند. بسیج میقات پا برهنگان معراج اندیشه پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشانی در گمنامی و بی نشانی گرفته اند.»(1)

از دیدگاه امام بسیجی کسی است که در عمل علاقه خود را به پیشرفت و حفظ و گسترش اقتدار نظام اسلامی و شأن و حیثیت ملت مسلمان نشان دهد. یعنی بسیجی بودن معیار و ملاکی است که بر اساس آن میزان تعهد اعضای آن به اصول و آرمان های انقلابی سنجیده می شود.

تاریخچه و پیدایش بسیج

از دیدگاه امام(ره) تاریخ و سابقه بسیج به بیداری قوم بنی اسراییل و قیام آن قوم بر ضد ظلم فرعونی به فرمان حضرت موسی علیه السلام و بسیج اصحاب پا برهنه و فقیر صفه در برابر ظلم و غارت اشراف بت پرست مکه، به دعوت رسول اکرم - صلی الله علیه و اله و سلم – و نیز اهتمام ائمه اطهار علیهم السلام. که نگرش الهی داشتند و به تشویق مردم به هم پیمانی برای حل مسائل سیاسی و کاهش گرفتاری مسلمین باز می گردد.

در عصر حاضر هم، بسیج مردم در جریان تحریم تنباکو و مبارزه بر ضد استعمار دولت انگلیس به فتوای مرحوم میرزای شیرازی و قیام پانزده خرداد در سال 1342 در برابر ظلم و خیانت رژیم پهلوی و استمرار مبارزه آنان تا سرنگونی حکومت شاهنشاهی در 22 بهمن 1357 ماهیت بسیجی دارد.

«سنگ بنای بسیج بر حکم فقهی و جهادی استوار است؛ جهادی که مبتنی بر روحیه دفاعی باشد و نه تهاجمی یا جهان گشایی، بسیج در نظر امام مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی توانند آن را بشناسند، هر گاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام الله فرا می خواند و می تواند سرتاسر یک کشور را بسیج نماید، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالیه آن است».(2)

از نظر حضرت امام برای پیدایش و تقویت روح ایمان در میان مردم که موتور حرکت بسیج هستند؛ دو عامل نقش بی بدیل و غیر قابل انکار دارد؛ یکی مساجد، دیگری روحانیت.(3)

مساجد مرکز بسیج مردمی بر ضد اهداف شوم دشمن است. مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش حرکت های اسلامی بوده، از مسجد، تبلیغات اسلامی شروع می شده است و حرکت قوای اسلامی برای سرکوبی کفار و وارد کردن آنها در بیرق اسلام از مسجد بوده است، همیشه در صدر اسلام مسجد مرکز حرکات و مرکز جنبش ها بوده است.(4)

پیغمبر مسجد جیوش را برای کوبیدن قدرت ها تجهیز می کرد. روحانیت هم از این قدرت و توان بهره مند است که بتواند مردم را بسیج کند.

مأموریت های بسیج

مهم ترین مأموریت های بسیج را د رحال حاضر می توان بدین شرح خلاصه کرد:

1. مقابله با استکبار:

2. در رأس مأموریت های بسیج و ستیز با جهانخواران و به ویژه دشمن اصلی این انقلاب، امریکاست.

در یکی از پیام های امام(ره) به مناسب هفته بسیج در تاریخ 2 آذر 1367 می خوانیم:

«من مجدداً به همه ملت بزرگوار ایران و مسؤولان عرض می کنم چه در جنگ و چه در صلح بزرگ ترین ساده اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوصاً امریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته اند؛ لحظه ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم. در نهاد و سرشت امریکا کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی - صلی الله علیه و آله و سلم - موج می زند.

در ادامه برای مقابله با آنان می فرماید: خلاصه کلام اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید والا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند». بسیج باید مثل گذشته و با قدرت و اطمینان خاطر به کار خود ادامه دهد…(5)

2. قیام در مقابل انحرافات:

«اکنون که به حمدالله تعالی دانشگاه از چنگال جنایت کاران خارج شده و بر ملت و دولت جمهوری اسلامی است، در همه اعصار که نگذارند عناصر فاسد دارای مکتب های انحرافی یا گرایش به غرب و شرق در دانش سراها و دانشگاه ها و سایر مراکز تعلیم و تربیت نفوذ کنند و از قدم اول جلوگیری نمایند تا مشکل پیش نیاید و اختیار از دست نرود و وصیت اینجانب به جوانان عزیز دانشگاه ها و دبیرستان ها آن است که خودشان شجاعانه در مقابل انحرافات قیام نمایند تا استقلال و آزادی خود و کشور و ملت خودشان مصون باشد». (6)

3. تحمل صبر و مبارزه علمی و عملی

من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این گل های معطر و نو شکفته جهان اسلام سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای مبارزه علمی و عملی بزرگ تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید…

مبارزه علمی برای جوانان زنده کردن روح جستجو و کشف واقعیت ها و حقیقت هاست، و اما مبارزه عملی آنان در بهترین صحنه های زندگی و جهاد شهادت شکل گرفته است.

4. تعلیم و تربیت جوانان در جهت پاسداری از اصول و اهداف انقلاب و نظام

«… بسیجیان در تعلیم و تربیت جوانان و نوجوانان مساعی جمیله خود را روز افزون کنند».(7)

مسؤولیت های بسیج

با توجه به جایگاه بسیار حساس بسیج در نشان دادن چهره نظام جمهوری اسلامی و ایجاد جاذبه در درون جامعه برای مشارکت و جذب هر چه بیشتر جوانان و نوجوانان به سمت الگوهای سازنده مبتنی بر هویت ملی – مذهبی از دیدگاه مقام معظم رهبری، بسیج و بسیجی مسؤولیتی سنگین را به عهده داشت و توانست یک ارتش معنوی مردمی را پایه ریزی کند. به طوری که امام خمینی(ره) در مورد بسیجیان قهرمان فرمودند: شما آیینه مجسم مظلومیت ها و رشادت های این ملت بزرگ، در صحنه نبرد و تاریخ مصور انقلابید. شما فرزندان مقدس و پرچمداران عزت مسلمین و سپر حوادث این کشورید. شما یادگاران و همسنگران و فرماندهان و مسؤولان بیداردلانی بوده اید که امروز در قرارگاه محضر حق مأوا گزیده اند.

من به طور جد و اکید می گویم که انقلاب و جمهوری اسلامی و نهاد مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که بحث از بزرگ ترین سنگرهای دفاع از ارزش های الهی نظام ما بوده و خواهد بود، به وجود یکایک شما نیازمند است چه صلح باشد و چه جنگ.(8)

در طول 8 سال دفاع مقدس، بسیج آن چنان ظاهر شد که دشمنان اعتراف کردند که قدرتی که در بسیج نهفته، توان مقابله با یکایک ارتش های کلاسیک جهانی را دارد. دشمن که سودای فتح سه روزه را در سر می پروراند، در همان روزهای نخستین با مردمی مواجه گشت که با دست خالی اما با سلاح ایمان و اعتقاد به ارزش های الهی و انسانی به دفاع از کیان مقدس نظام اسلامی برخاسته بودند و از ایثار جان خویش دریغ نمی کردند.

جوانان سلحشوری که به فرمان امام(ره) در پایگاه های مقاومت تحت عنوان بسیجی گرد آمده بودند و با کوچک ترین اشاره ایشان به جبهه های نبرد هجوم می بردند و تا آخرین قطره خون خویش ایستادگی و مقاومت می کردند وظیفه بسیج فقط به جنگ و مساله نظامی محدود نمی شود و امنیت داخلی کشور در سخت ترین شرایط یعنی دوران فعالیت منافقین و دیگر گروه های ضد انقلاب که با کمک کشورهای خارجی ذی نفع در ایران درصدد آشوب و تنش و تجزیه و جدایی قسمت هایی از خاک کشور بودند، به مدد نیروی بسیج و پایگاه های مقاومت حفظ شد.

در حوادث طبیعی و بلایا، همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال حضور بسیجیان گره گشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسؤولان بوده است. کما این که در حادثه اسفبار زلزله رودبار در سال 1369 سرعت عمل و ایثار نیروهای مردمی در عملیات نجات به حدی بود که خارجیان حاضر در منطقه با اظهار تعجب از حضور گسترده بسیجیان اقرار کردند که به حضور آنان احتیاج نیست.

در زلزله اسفبار استان قزوین، در همان ساعات اولیه، مردان بسیجی در منطقه زلزله زده در کنار نیروهای امداد هلال احمر و … و زنان بسیجی در شهرها با تشکیل صف های بسیار طویل اهدای خون و اهدای کمک های نقدی و جنسی جهانیان را به تحسین واداشت. امام خمینی(ره) در مورخ 2/9/67 در هفته بسیج درباره خطر غفلت از بسیجیان و روحیه بسیجی گری به مسؤولان پیامی را صادر می فرمایند.

ایشان فرمودند: «من دست یکایک شما پیشگامان رهایی را می بوسم و می دانم که اگر مسؤولان نظام اسلامی از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهی خواهند سوخت. بار دیگر تأکید می کنم که غفلت از ایجاد ارتش بیست میلیونی (بسیج) سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت. من از تمامی بسیجیان خصوصاً از فرماندهان عزیز آن تشکر می کنم و از دعای خیر برای این فرزندان با وفای اسلام غفلت نخواهم نمود».(9)

آری، مسؤولان در برابر حفظ روحیه ایثار و خدمت که از ویژگی های بسیجیان است، مسؤول هستند، هر گونه تجمل گرایی و عدم کارایی در عرصه مسؤولیت و بی توجهی به روحیه و عواطف مردم خطری است که می تواند به نهاد بسیج در عرصه های خطر، ضربه وارد کند.

پانوشت ها:

1. صحیفه نور، جلد 21، ص 195.

2 و 3 . صحیفه نور، ج 14، ص 475. ج 6، ص 175.

4. بیانات امام (ره) در جمع اعضای هیات نمایندگی عالی رتبه روحانی عربستان – 1/2/58.

5. صحیفه امام جلد 21، ص 54، 2/9/67.

6. صحیفه نور – جلد 21، ص 192.

7. صحیفه امام، جلد 15، ص 232.

8. صحیفه نور ، جلد 21، ص 18و19.

9. صحیفه امام، ج 21،ص196.