در دعای شریف جوشن کبیر که هزار و یک اسم از اسمای الهی در آن موج می زند در بند 96 ، این اسم شریف آمده :(یا خیر مونس و انیس ) یعنی ای بهترین مونس و انیس، و بنابر آنچه از آموزه های دینی به دست می آید یکی از راههای انس با حق تعالی تقوا است . تقوا یعنی اطاعت کامل از حق تعالی و انجام دادن اوامر او که خلاصهاش انجام واجبات و ترک محرمات میشود.
سُئِلَ القال الصّادِقُ علیه السلام عَن قَولِ اللّه عَزَّوَجَلَّ: (اِتَّقُوا اللّه حَقَّ تُقاتِهِ) قال: یُطاعُ فَلا یُعصى ویُذکرُ فَلا یُنسى وَیُشکرُ فَلا یُکفَرُ؛
از امام صادق علیه السلام درباره آیه (تقواى الهى داشته باشید آنگونه که حقّ تقواست) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مىبرد و نافرمانى نمىکند، به یاد اوست و فراموشش نمىکند، شکرگزار اوست و کفران نمىکند. [1]
و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در این زمینه فرموده اند: هر که از خواری گناه به سربلندی طاعت درآید، خداوند انیس او میشود. [2]
پس اگر ما در طریق عبودیت گام برنداریم موانعی در صفحه قلبمان که محل انس با خداست ایجاد میشود و سد راه ما برای قرب به حق تعالی میشود که به تعبیر شیخ شبستری در گلشن راز:
موانع تا نگردانی زخود دور /درون خانه دل نایدت نور
نخستین پاکی از احداث و انجاس/دوم از معصیت و از شر وسواس
سیم پاکی ز اخلاق ذمیمه است /که با وی آدمی همچون بهیمه است
چهارم پاکی سر است از غیر / که اینجا منتهی می گرددش سیر
هر آنکو کرد حاصل این طهارات /شود بی شک سزاوار مناجات
به هر اندازه که اُنس با دنیا قوّت یابد، از اُنس با خدا کاسته میشود. از فرمایشات امام کاظم(علیه السلام) است که هر عالم و دانشمندی که فریفتهی دنیا باشد، خداوند حلاوت و شرینی محبت و مناجاتش را از دل او بیرون کند
درجه تقوا با درجات قرب الی الله و ارزشمندی انسان نسبت مستقیم دارد و هر چه آدمی با تقواتر باشد به درگاه ربوبی نزدیکتر و از ارزش بیشتر برخوردار است .
حق تعالی در قرآن مجید میفرماید:«ان اکرمکم عندالله اتقیکم ان الله علیم خبیر.» [3]گرامی ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست همانا خداوند بسیار دانا و آگاه است
در واقع تقوا سبب نورانیت قلب آدمیان و قرب به حضرت حق و اتصال روحی با خدا میشود. و تنها چیزی که نمیگذارد به خدا نزدیک شویم و با او انس گیریم ، اعمال سوء و گناهان ماست در حقیقت علّت اصلی این حجاب بین ما و خدا در خود ماست .
میان عاشق و معشوق هیچ حائل نیست / تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز
موانع راه
بر سر راه اُنس با خدا دو مانع بزرگ وجود دارد که عبور از آن دو در ابتدای امر سخت و دشوار مینماید؛ اما با کمی تلاش و کوشش به راحتی میتوان از آن سد عبور کرد. این دو مانع عبارتند از:
الف) دنیادوستی
بزرگترین مانع در این مسیر دنیادوستی و جاگرفتن محبّت دنیا در دل است. به هر اندازه که اُنس با دنیا قوّت یابد، از اُنس با خدا کاسته میشود. از فرمایشات امام کاظم(علیه السلام) است که هر عالم و دانشمندی که فریفتهی دنیا باشد، خداوند حلاوت و شرینی محبت و مناجاتش را از دل او بیرون کند.[4]
البته باید دانست در صورتی دلبستن به دنیا مانع رسیدن به اُنس با خداست که انسان تمام همّتش را مصروف رسیدن به امور دنیایی کند؛ اما هرگاه دنیا وسیلهای شود که با کمک آن بتوان به دستورات خدا عمل نمود، و رضای او را جلب کرد، تبدیل به بهترین وسیله برای ایجاد رابطهای دوستانه با خدا میشود.[5]
در واقع تقوا سبب نورانیت قلب آدمیان و قرب به حضرت حق و اتصال روحی با خدا میشود. و تنها چیزی که نمیگذارد به خدا نزدیک شویم و با او انس گیریم ، اعمال سوء و گناهان ماست در حقیقت علّت اصلی این حجاب بین ما و خدا در خود ماست
ب)آلودگی به گناه
از دیگر موانعی که بر سر راه اُنس با خدا قرار دارد، آلوده بودن روح و نفس به پلیدیهاست. تا نفس از صفات نکوهیده پاک نگردد، لایق مقام اُنس نخواهد بود؛[6] چراکه مداومت بر ذکر که به عنوان مقدمهی رسیدن به مقام اُنس است حاصل نمیشود مگر با تخلیه نفس از صفات رذیله.[7]
در فرازی از دعای ابوحمزهی ثمالی که در اعمال سحرهای ماه رمضان وارد شده، برخی دیگر از موانع برشمرده شده است[8] که تنها به ذکر عناوین آنها بسنده میشود و توضیح هریک از آنها و چگونگی مانع شدنشان مجالی دیگر میطلبد که در گنجایش این مقاله نخواهد بود:
ج) کوتاهی در رعایت حقوق الهی
د) کفران نعمت
ه) دوری از همنشینی با علما
و) غفلت از یاد خدا
ز) شرکت در مجالس لغو و بیهوده
ح) شرم نداشتن از خدا
پی نوشت ها :
[1]. غررالحکم، ج2، ص451، ح3260
[2]. بحارالأنوار، ج 75، ص359
[3]. حجرات ،13
[4]. ابنشعبهحرانی، حسن؛ تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1404ق، چ دوم، ص397.
[5]. مصطفوی، سیدجواد؛ ترجمه اصول کافی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامی، [بیتا]، ج4، ص2، شرح حدیث اول از باب دوستى دنیا و حرص بر آن.
[6]. خمینی، روحالله(ره)؛ آداب الصلاة (آداب نماز)، انتشارات مۆسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)، 1370، چ اول، ص57.
[7]. امین، سیدهنصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات نهضت زنان مسلمان، 1361ش، ج10، ص349.
[8]. قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان، قم، انتشارات نبوغ، 1384، چ18، ص334-335.
برگرفته از بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان