سومین ماه پاییز که در رساله ذهبیه حضرت امام رضا(ع) از آن با عنوان « تشرین آخر» یاد می شود، از حدود 23آبان ماه آغاز می شود و به مدت 30روز ادامه پیدا می کند و تقریبا مصادف با آذرماه است.
امام رضا(ع) که در رساله ذهبیه خصوصیات فصول و ماه های سال را بیان کرده اند، برای هر ماه و فصل غذای مناسب را معرفی نموده اند.
آن حضرت در یک دستورالعمل کلی فرموده اند: «کل بارد فی الصیف و الحار فی الشتآء و المعتدل فی الفصلین علی قدر قوتک و شهوتک». « هر خوراکی سرد در تابستان و گرم در زمستان مناسب است و غذاهای معتدل در فصل بهار و پائیز و میزان مصرف خوراکی ها( یا مقدار حرارت و برودت آنها) نیروی طبیعی بدن و میل آن است.»
هر چند که استفاده از همه مواد غذایی برای بدن لازم است، ولی رعایت تناسب زمان و آب و هوا برای بدن مفید تر بوده و از برخی بیماری ها جلوگیری می کند. بر همین اساس امام رضا (ع) هر غذایی را در ماه خاصی توصیه کرده اند. (1)
در تابستان به دلیل گرمای هوا چربی های بدن آب می شوند؛ از این رو در پاییز نیاز ضروری به ذخیره کردن مواد چربی که مولد حرارت هستند ،‌ پیدا می شود و باید با مصرف غذاهای مناسب آن را ذخیره کرد تا بدن خود را برای مقابله با سرمای زمستان مجهز نماییم. بدن به انواع غذاهای اصلی و میوه هایی مانند انگور و انار نیاز دارد. همچنین استفاده از نوشیدنی هایی که از آنها تهیه می کنند،‌ مفید است .
امام رضا (ع) برای نوشیدن آب می فرماید: هر کس می‌خواهد معده‌اش او را آزار ندهد، در میان غذا خوردن آب ننوشد تا این غذا خوردن تمام شود و هر که آب میان غذا بنوشد رطوبت در بدنش جای گرفته و معده‌اش ضعیف می‌شود و رگ‌ها نمی‌توانند انرژی غذا را جذب کنند زیرا هرگاه آب پشت سرهم نوشیده شود معده برزگ می‌شود. (2)
اما توصیه مخصوص امام رضا (ع) برای این ماه در مورد نوشیدن آب است. آن حضرت از آشامیدن آب در شب نهی نموده اند زیرا مزاج شب ،آب و فصل سرد است و جمع این سردی ها طبیعت بدن را بیش از حد به سمت سردی می برد و بیماری های ناشی از سردی ایجاد می کند.
اگرچه مصرف آب گرم، به صورت ناشتا همیشه توصیه نمی شود، اما امام رضا(ع) نوشیدن آب گرم به صورت ناشتا را در این ماه سفارش می کنند هم چنان که بعضی از ماه ها در فصل تابستان نوشیدن آب سرد به طور ناشتا سفارش شده است.
هرچند امام رضا علیه السلام کرفس را نوعی سبزی مفید برشمرده و فرموده اند: کرفس را بخورید و بدانید هیچ جنبنده و چهارپایی نیست مگر اینکه بدن خود را به آن می مالد و خود را به آن مداوا می کند اما برای این ماه اجتناب از برخی سبزیجات مانند : کرفس، نعناع و تره تیزک (شاهی) را گوشزد کرده اند. (3)

پانوشت ها:
1_(بحارالانوار، ج59 ، ص 324)
2_(بحارالانوار، ج59 ، ص 32)
3_(طب الائمه، سید عبدالله شبّر، ص 244.)

یکی از مباحثی که می‌تواند در حفظ سلامت جسمی و روحی به ما کمک کند توجه به سیره و سنت پیشوایان دینی و انبیاء الهی است که متصل و متکی به وحی بودند و صلاح ما و راه و روش درست زندگی کردن را بهتر از هرکسی می‌دانند.

امام علی(ع) درباره این‌که پیامبران چه موقع شام می‌خوردند؟ فرمودند:” شام خوردن پیامبران، پس از تاریکیِ شب بوده است. آن را وامگذارید؛ چرا که واگذاردن آن، ویرانی تن است۱".

در جایی دیگر از زیاد بن ابی الحلال نقل شده است که با امام صادق(ع) شام خوردم آن حضرت، فرمود:” شامِ پس از نمازِ خفتن، شام پیامبران است۲".

هم‌چنین رسول خدا(ص) درباره پیامدهای شام نخوردن چنین می‌فرمایند:” خوردن شام را وامگذارید، هر چند به مشتی خرما باشد؛ زیرا وا گذاشتن آن، انسان را پیر می‏‌کند۳".

“خوردن شام را وا مگذارید، هر چند به خوردن دانه‏‌ای خرمای خشکیده باشد. من بر امّت خویش، از این، بیم دارم که از وا گذاردن شام، پیری (در هم شکستگی) به سراغشان آید؛ چرا که شام، مایه نیرومندیِ پیر و جوان است۴".

امام صادق(ع) نیز درباره اهمیت این وعده غذایی فرمودند: “خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه نان با نمک باشد۵".

“هر کس شام را واگذارد، رگی در بدن وی می‏‌میرد و هرگز زنده نمی‏‌شود ۶".

منابع:

۱- الکافی، جلد ۶، صفحه ۲۸۸، حدیث ۱، المحاسن، جلد ۲، صفحه ۱۹۵، حدیث ۱۵۶۶، الخصال، صفحه ۶۱۹، حدیث ۱۰، تحف العقول، صفحه ۱۱۰، مکارم الأخلاق، جلد ۱، صفحه ۴۲۴، حدیث ۱۴۴۴، حدیث ۶ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۲

۲- الکافی، جلد ۶، صفحه ۲۸۹، حدیث ۷، المحاسن، جلد ۲، صفحه ۱۹۵، حدیث ۱۵۶۷، بحارالأنوار، جلد ۶۶، صفحه ۳۴۲، حدیث ۷ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۴

۳- سنن ابن ماجة، جلد ۲، صفحه ۱۱۱۳، حدیث ۳۳۵۵، کنزالعمّال، جلد ۱۰، صفحه ۴۶، حدیث ۲۸۲۹۰ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۰

۴- المحاسن، جلد ۲، صفحه ۱۹۶، حدیث ۱۵۷۱، بحار الأنوار، جلد ۶۶، صفحه ۳۴۳، حدیث ۱۰ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۲

۵- مکارم الأخلاق، جلد ۱، صفحه ۴۲۴، حدیث ۱۴۴۷، بحار الأنوار، جلد ۶۶، صفحه ۳۴۵، حدیث ۲۰ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۲

۶- مکارم‌الأخلاق، جلد ۱، صفحه ۴۲۴، حدیث ۱۴۴۸، بحارالأنوار، جلد ۶۶، صفحه ۳۴۵، حدیث ۲۰ دانش نامه احادیث پزشکی: ۲ / ۱۶۶